Archieven Vrije Universiteit op erfgoedlijst Unesco
De historische archieven van de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam gaan deel uitmaken van de Nederlandse erfgoedlijst van Unesco. Dat is donderdag in Deventer bekendgemaakt, tijdens de Memory of the World Netwerkdag van Unesco.
Unesco, onderdeel van de Verenigde Naties, probeert met het Memory of the Worldprogramma waardevolle archieven, bibliotheekcollecties en individuele werken te conserveren en te beschermen. Dat de archieven van de Vrije Universiteit nu op de erfgoedlijst staan, vormt de bekroning van het project VU-archief, waarin alle archieven van de VU zijn geïnventariseerd en ontsloten. De bekroonde archieven bestrijken 76 meter en bevatten notulen van vergaderingen, beleidsstukken, bouwtekeningen en foto’s van bijzondere gelegenheden. Ze bieden een venster op ontwikkelingen in onderwijs, religie, politiek en de brede cultuur in Nederland.
Dr. Ab Flipse was als universiteitshistoricus van de VU betrokken bij de aanvraag voor opneming in het Nederlandse register van Unesco.
Gaat het om hetzelfde erfgoed als de molens in Kinderdijk?
Flipse: „Het betreft hier specifiek documentair erfgoed. Op de lijst staat bijvoorbeeld ook het archief van de Koninklijke Maatschappij De Schelde in Vlissingen. Het gaat niet alleen om papieren archieven, maar om allerlei documentair erfgoed. In ons archief bevinden zich bijvoorbeeld ook films en geluidsfragmenten.”
Wat was het belang van de VU in het verleden?
„De universiteit was het intellectuele centrum van de gereformeerde zuil vanaf het einde van de negentiende eeuw. Ze was, onder de bezielende leiding van Abraham Kuyper, de denktank van de neocalvinisten. Hiervandaan werden de ideologische verschillen steeds meer zichtbaar en begon de verzuiling. Na de VU kwam in Nijmegen een rooms-katholieke universiteit tot stand.”
Is er wat van die begintijd bewaard?
„De vergaderstukken van de stichting van de universiteit in 1880 zijn bewaard. Je kunt de beslissingen van de bestuurscolleges volgen vanaf 1878. Zo kun je bijvoorbeeld lezen welke hoogleraren werden benoemd en waarom gekozen werd voor Amsterdam als vestigingsplaats. De openingsdag is goed gedocumenteerd. De opening vond plaats op 20 oktober 1880 in de Nieuwe Kerk met een rede van Abraham Kuyper en met passende orgelmuziek. Er is wel wat veranderd, ja.”
Zijn er archiefstukken uit de Tweede Wereldoorlog?
„Er is een dossier oorlogsslachtoffers. De VU had in de oorlog een duidelijk standpunt ingenomen. Het bestuur was ervan overtuigd dat het nazisme fout was, maar het wilde de universiteit aanvankelijk wel open laten toen de Duitsers hier de baas waren. In 1943 sloten ze de universiteit alsnog. Veel studenten doken onder en sommigen werden ook actief in het verzet. Dat is goed gedocumenteerd. Er zijn briefwisselingen met getuigenissen, onder andere van een student die schreef dat hij wist dat hij zijn einde tegemoet ging, maar die er ook van overtuigd was dat hij de goede keuze gemaakt had.”
Wat is de beroemdste collectie van het archief?
„Er is heel veel moois. Maar bijzonder zijn in ieder geval de stukken over Martin Luther King, de voorvechter van gelijke burgerrechten in de Verenigde Staten. Het was juist de tijd dat er op de universiteit meer aandacht kwam voor maatschappelijk engagement. Men voelde zich betrokken bij de strijd van King en bood hem een eredoctoraat aan. Eerst kon men geen contact met hem krijgen, ook niet via de baptistenkerk waarvan hij lid was. Uiteindelijk is het toch gelukt en kon King op 20 oktober 1965 het eredoctoraat in ontvangst nemen. Van een toespraak die hij een dag na de uitreiking hield, is een langspeelplaat bewaard. Bij de ingang van het auditorium is een monument voor de predikant uit de VS geplaatst. Ter herinnering aan hem is er ook de jaarlijkse Martin Luther Kinglezing.”
Vijf vragen aan dr. Ab Flipse, universiteitshistoricus van de Vrije Universiteit Amsterdam
