Hoe twee christelijke universiteiten op verschillende manier van identiteit veranderden
De Vrije Universiteit Amsterdam en de Radboud Universiteit te Nijmegen begonnen met een duidelijke christelijke identiteit; beide verschoten van kleur. Toch zijn er ook verschillen. „De Radboud is onverminderd katholiek.”
De geschiedenis van beide instellingen kwam aan de orde tijdens de wintervergadering van de Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis. De bijeenkomst, die ongeveer 25 belangstellenden trok, vond plaats in het gebouw van de Theologische Universiteit Utrecht en had als thema ”Levensbeschouwing en wetenschap, hoe kan dat samen?”
Dr. Ab Flipse, universiteitshistoricus van de Vrije Universiteit (VU), belichtte de geschiedenis van zijn werkgever. Hij liet zien hoe de grondslag vanaf 1880, het stichtingsjaar van de universiteit, is veranderd. Eerst stond erin dat de universiteit uitging van de „gereformeerde beginselen”, met de drie Formulieren van Enigheid. In 1970 was „het Evangelie van Jezus Christus” leidend, waarbij de mens geroepen wordt tot „verheerlijking van God en dienst aan de naaste”. In 2016 ging het om „bijdragen aan een betere wereld” met waardering voor „levensbeschouwing en zingeving”.
Evolutietheorie
Hoe dat proces is verlopen, legde Flipse daarna uit. De veranderingen begonnen in de jaren dertig van de vorige eeuw, nadat de faculteit wis- en natuurkunde de universiteit binnenkwam. In die tijd werden de theologen, aldus Flipse, steeds fundamentalistischer, terwijl de natuurwetenschappers streefden naar vernieuwing. Hij noemde fysicus G.J. Sizoo en, na de Tweede Wereldoorlog, bioloog Jan Lever, die pleitte voor bezinning op de evolutietheorie.
Vanaf de jaren zestig ontstond een „zoektocht naar een nieuwe identiteit”. Ook nu was het Lever die hiertoe een aanzet gaf, door zijn lezing ”De VU in de wereld van morgen”. Hij deed een oproep om het karakter van de universiteit te bewaren door middel van activiteiten gericht op de grondslag, door de band met de achterban te verstevigen en door meer internationaal betrokken te raken. Het resulteerde in een congres over de toekomst in 1968 en een nieuwe grondslag in 1970.
Daarna werd het steeds lastiger om inhoud te geven aan de identiteit, aldus Flipse. Daarbij kwam dat de Gereformeerde Kerken in Nederland, die vanouds zeer betrokken waren op de universiteit, veranderden.
„Vanaf de jaren negentig was de eigen traditie van de VU geen sturend principe meer” - Dr. Ab Flipse, universiteitshistoricus VU Amsterdam
In de jaren negentig bleek dat de VU niet veel meer verschilde van andere universiteiten. „De eigen traditie mocht wel als klein verhaal meeklinken, maar was geen sturend principe meer. Hoe meer de VU werd ingeweven in het stelsel van het hoger onderwijs, hoe minder ruimte er was voor haar eigen koers.”
Flipse constateerde dat de VU op dit moment veel studenten van religieuze minderheden trekt. Hij vroeg zich af of dat nog te maken heeft met het oorspronkelijke karakter van de VU of dat dit min of meer vanzelf gebeurt.
Dr. Jurijn de Vos, die vorig jaar promoveerde op de geschiedenis van de Radboud Universiteit te Nijmegen. beeld Erik Kottier
Dr. Mathilde van Dijk heette de bezoekers van de wintervergadering van de Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis welkom. beeld Erik Kottier
De bijeenkomst vond plaats in het gebouw van de Theologische Universiteit Utrecht. beeld Erik Kottier
De vergadering trok zo’n 25 bezoekers. beeld Erik KottierBisschoppen
Dr. Jurijn de Vos, beleidsadviseur van het college van bestuur van de Radboud Universiteit, sprak over de veranderingen binnen zijn universiteit. Die kwamen aan de orde in zijn promotie vorig jaar op de studie ”Katholiek? Geen punt”. De Nijmeegse universiteit werd in 1923 gesticht met de naam Roomsch Katholieke Universiteit.
Eerst stond in de grondslag dat de universiteit, waarvoor Rome toestemming had gegeven, uitging van „Gods openbaring”, vertelde De Vos. Het ideaal was om de rooms-katholieke identiteit allengs te verwezenlijken. Dat leidde soms tot problemen tussen de bisschoppen en het bestuur van de universiteit.
„Vanaf 1990 kreeg men aan de Radboud Universiteit de vraag: „Wilt u deelnemen aan de identiteitsdiscussie?”” - Dr. Jurijn de Vos, beleidsadviseur Radboud Universiteit
Vanaf 1970 kwam er verandering. De Vos noemde de periode tot 1990 die van de vermaatschappelijking. De grondslag was veranderd in: „ten dienste staan van het katholieke volksdeel in Nederland”. De vraag die aan medewerkers gesteld werd, was: „Wat is uw loyaliteit aan het katholieke volksdeel?”
Vanaf 1990 kreeg de universiteit te maken met „verwetenschappelijking”. De Vos: „Het was een tijd van meer openheid. Men was echter niet bang dat de identiteit ten onder zou gaan. Men vroeg bij benoemingen: „Wilt u deelnemen aan de identiteitsdiscussie?””
Sfeer
In de jaren rond 2000 werd de sfeer steeds belangrijker. „Men vroeg: „Wat vindt u van de sfeer?” Aan een sfeer hoef je niets te doen. Die hangt er. Het ging dan ook niet om welke acties je deed, maar om de houding van de medewerkers van de Radboud Universiteit.”
De Vos concludeerde dat er sprake was van een gematigde aanpassing en dat er nooit een belangrijk punt gemaakt is van de rooms-katholieke identiteit. „Men bewoog mee. Het is een gouden greep geweest dat de katholieke identiteit nooit is dichtgetimmerd. De universiteit is onverminderd katholiek.”
