Langzaam laat de truckchauffeur in Coevorden zijn mobiele laadvloer met een hydraulische arm zakken in het gras. Achterop liggen vijf à zes bodybags, legergroene lijkzakken. Vastgesjord met spanbanden. Rechtstreeks afkomstig van het front.

Mannen in witte pakken slepen de bodybag achter zich aan over de laadvloer. Vervolgens leggen ze de zak –gevuld met een pop– op een brancard en brengen deze naar een groene, gebogen legertent. „Het moet zo waardig en netjes mogelijk gebeuren”, stelt luitenant Floris – geen achternaam vanwege zijn veiligheid.

Voor in de legertent op het uitgestrekte defensiecomplex in Coevorden registreren militairen tijdens de oefening Bastion Lion de binnengebrachte bodybag. Zakelijk, respectvol. Naam? „Waterveld.” Voorletters? „Charlie Juliet.” Rang? „Sergeant.” Identificatienummer? „389213.” Eenheid? „Genie 101.”

Militairen leggen zo veel mogelijk gegevens vast. Van vriend en vijand. „Alle informatie is belangrijk”, legt luitenant Floris uit. Elke dode krijgt een groene, gele of rode kaart. Groen voor een eigen militair, rood voor een vijandelijke, geel voor een onbekende.

Verliezen

De aandacht voor gesneuvelden is het bewijs van de verschuivende focus van de krijgsmacht van vredesmissies naar gevechtsmissies. Defensie oefent daarbij steeds realistischer. Voor het eerst sinds drie decennia houdt het leger weer rekening met grote aantallen gesneuvelden.

Niet zonder reden. „De verliesverwachting bij een grootschalig conflict is vrij hoog”, legt luitenant Floris uit. „We bereiden ons voor op zeventig à tachtig gesneuvelden per dag.” Het peloton handelt eigen gesneuvelden af, maar ook eventuele burgers, militairen van bondgenoten én van vijandelijke troepen.

Is het vervoeren van vastgesjorde bodybags achter op een legertruck waardig?

De training met omgekomen militairen is onderdeel van de oefening Bastion Lion die nu plaatsvindt. De landmacht traint daarin de aan- en afvoer van het front tijdens een oorlog met de Russen. Eenheden van 13 Lichte Brigade uit Oirschot rukken pakweg 600 kilometer op naar de ”Truppenübungsplatz” Guz Altmark, bij Maagdenburg in het voormalige Oost-Duitsland.

Het overlijden van een 21-jarige soldaat der eerste klasse van 13 Lichte Brigade woensdagnacht tijdens de grootste landmachtoefening van het jaar drukt iedereen direct met de neus op de feiten. Ook al gaat het waarschijnlijk om een ongeluk, de trieste gebeurtenis benadrukt dat de krijgsmacht vaak opereert op de grens van leven en dood.

Gasmasker

In de legertent in Coevorden opent een militair met gasmasker en beschermend pak een bodybag. Na de registratie voor in de legertent legt hij zo veel mogelijk gegevens vast. Op basis van uiterlijke kenmerken, naamplaatje en bezittingen op het lichaam. „We kunnen in 90 procent de meest aannemelijke identiteit bepalen”, zegt luitenant Floris. „Maar wij identificeren hier niet. Forensisch onderzoek moet later elders de identiteit definitief vaststellen.”

Oppakken vanaf de laadvloer. beeld ANP, Vincent Jannink

Verplaatsen naar mobiele brancard. beeld ANP, Vincent Jannink

Transporteren voor registratie. beeld ANP, Vincent Jannink

Bodybag fixeren op brancard. beeld ANP, Vincent Jannink

Wegbrengen naar het mortuarium. beeld ANP, Vincent Jannink

Bodybag wordt in gekoelde zeecontainer geplaatst. beeld ANP, Vincent Jannink

De mannen in witte pakken leggen de bodybag op een roestvrijstalen plaat en sjorren de glimmende legergroene zak opnieuw vast met spanbanden, ze maken hem ”transportgereed” in jargon. De plaat met zak verplaatsen ze over een rollenbaan naar een mortuarium, een zeecontainer met koelfunctie. De vrieskou slaat toeschouwers in het gezicht. Ook de drie containers zijn voorzien van gekleurde A4’tjes. Groene, gele en rode. Elke container biedt plaats aan twaalf slachtoffers.

De zorgvuldige en vlotte afhandeling van gesneuvelden is een taak van de Gravendienst. Op dit moment bestaat de eenheid uit één peloton. Uitbreiding staat op stapel. Bij een grootschalig conflict stelt de krijgsmacht het peloton samen uit militaire sportinstructeurs, sergeanten uit de sportopleiding.

Gruwelijkheden

De Gravendienst probeert gesneuvelde militairen „zo humaan mogelijk” af te handelen, legt luitenant Floris uit bij de legertent. „Waardig en netjes.” Wat is waardig? Vastgesjord achter op een vrachtwagen? „Aan het front staan we voor de vraag of we iemand moeten achterlaten of op deze manier kunnen meenemen. Dan is de keus snel gemaakt. Maar we blijven ons ervan bewust dat het stoffelijke overschotten zijn.”

Defensie transporteert gesneuvelde militairen niet 600 kilometer lang achter op een vrachtwagen naar Nederland, benadrukt sergeant-majoor Chris Zorge. „Alleen het eerste deel vanaf het front”, zegt de reservist en uitvaartverzorger uit Woensdrecht die ervaring heeft met de berging van slachtoffers in de burgeroorlog in Joegoslavië.

Defensie maakt bij de afhandeling van dodelijke slachtoffers gebruik van de bevoorradingsketen voor de gevechtstroepen aan het front. Munitie, maaltijden en medicijnen gaan erheen, gesneuvelde manschappen komen terug. Afhankelijk van de gevechtssituatie aan het front kan het drie tot vijf dagen duren voordat een overledene aankomt in Nederland. „Het gevecht dicteert.”

Loodzwaar

De berging van doden is een loodzware klus. Fysiek en mentaal. Een zak weegt pakweg 80 kilo, het gewicht van een gemiddelde militair. Inclusief wapen, uitrusting en persoonlijke spullen is dat al snel 120 kilo. „De menselijke belasting is echter veel groter.”

Defensie bereidt de manschappen daarom voor op gruwelijkheden aan het front. Verminkte lichamen met afgerukte ledematen bijvoorbeeld. Of gemartelde mannen en vrouwen. Of peuters. Oorlog is ongekend wreed. Het peloton krijgt een speciale opleiding om hiermee om te gaan, onder meer door een bezoek aan een politiemortuarium. „We moeten echter nog stappen maken om realistischer te trainen”, zegt Floris.

Elke militair beleeft het wrede werk op zijn eigen manier. „We werken hier met aantallen waarbij wij elke persoonlijke betrokkenheid moeten uitschakelen”, legt de luitenant uit. „Anders raken we wellicht in de knoop.”

Reservist Zorge noemt het „uiterst dankbaar” werk. „We kunnen gesneuvelden overdragen aan hun dierbaren. Als je het zo bekijkt, kun je dit werk gemakkelijker doen.”