Hoe belangrijk wordt de sharia in het nieuwe Syrië na het tijdperk-Assad? Die vraag hield met name minderheden in Syrië bezig sinds Bashar al-Assad in december halsoverkop naar Rusland vluchtte en Ahmed al-Sharaa, een voormalig leider van een terreurnetwerk, zijn plaats overnam.

Afgelopen donderdag werd die vraag deels beantwoord. Al-Sharaa tekende toen in Damascus een voorlopige grondwettelijke verklaring, die voor de komende vijf jaar geldig is, terwijl er gewerkt wordt aan een meer definitief document.

In het oog springende elementen zijn dat de president van Syrië altijd een moslim moet zijn en dat de islamitische jurisprudentie „de belangrijkste bron van wetgeving” is. Nu moet er direct bij gezegd worden dan dat eerste vereiste, dat het hoofd van de staat moslim is, ook onder Assad in de grondwet stond. En als het gaat over de sharia: daarover stond eerder dat die „een belangrijke bron” voor de Syrische wetten is. Nu is dat veranderd in „de belangrijkste bron”.

Verheerlijking van Assad

Maar alleen met de sharia redt Al-Sharaa het niet in het multi-etnische en multireligieuze Syrië. Daarom zijn er in de verklaring allerlei zinsneden opgenomen over vrijheden, die ook voor minderheden moeten gelden. Zo waarborgt de verklaring de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid. Ook vrouwenrechten worden in het document gegarandeerd.

Tegelijk worden die vrijheden en rechten ingeperkt door diverse verboden. Zo is „de verheerlijking van het voormalige Assadregime en zijn symbolen” verboden. Hetzelfde geldt voor „oproepen tot verdeeldheid en afscheiding, verzoeken voor buitenlandse interventie of vertrouwen op buitenlandse machten”.

Om die reden hebben de Koerden in het noorden van Syrië grote problemen met het document. Zij willen zich het liefste afscheiden, hoewel ze vorige week een belangrijke overeenkomst met Al-Sharaa tekenden om onderdeel te worden van het nieuwe Syrische bestel. Volgens een Koerdische woordvoerder is de grondwettelijke verklaring tegengesteld aan „de werkelijkheid van Syrië en zijn diversiteit”.

Noodtoestand

Een verbetering vergeleken met het tijdperk van Assad is dat de president iets minder macht krijgt. Hij heeft één „uitzonderlijk machtsinstrument”, en dat is dat hij de noodtoestand kan uitroepen, waardoor hij meer machtsmiddelen krijgt.

In normalere tijden ligt de wetgevende macht bij een „volksassemblee”, een soort Tweede Kamer. De leden van die Kamer worden echter niet democratisch gekozen: twee derde wordt aangewezen door een comité, dat op zijn beurt is samengesteld door de president, en een derde wordt rechtstreeks door de president zelf gekozen. Indirect blijft de president dus een heel grote invloed uitoefenen.

De nieuwe verklaring heeft een beperkte geldigheid van vijf jaar. Dan moeten er nieuwe en vrije verkiezingen komen, zo is de bedoeling. Ook moet dan de uiteindelijke grondwet klaar zijn. Hoe Syrië er dan gaat uitzien, en hoe vrij die verkiezingen zullen zijn, is nog volstrekt onvoorspelbaar.

Voor nu is duidelijk dat Syrië in elk geval tot 2030 een land zal zijn waar de president nog altijd enorm veel macht heeft. De beloofde inclusiviteit van het nieuwe Syrië wordt dus afhankelijk van hoe Al-Sharaa daar in de komende tijd persoonlijk invulling aan gaat geven. Dat moet hij nu gaan laten zien.

De internationale druk om zijn beloften waar te maken is alleen maar groter geworden na de bloedige wraakmoorden van de afgelopen weken, waarbij zeker duizend alawieten omkwamen. Zoals VN-secretaris-generaal António Guterres donderdag zei in reactie op de nieuwe verklaring: „Nu is het tijd voor actie.”