De moordpartijen zijn voor het moment gestopt, maar de angst zit diep. Bij alawieten in de eerste plaats, maar ook bij andere minderheden. Wanneer komt de volgende afrekening?

Die angst wordt gevoed door jihadisten die zichzelf hebben gefilmd terwijl ze mensen aanvallen of terwijl ze oproepen om anderen te doden. Zo is er een Tunesische jihadist die zich Abu Ahmed noemt en zegt dat de christenen bevochten zullen worden zodra ze het kruis verhogen in Damascus. Ook bedreigt hij de alawieten. Dat soort filmpjes zijn reëel en de bedreiging is reëel.

Tegelijk krioelt het op internet van de desinformatie. Zo gaat er een gruwelijk filmpje rond op sociale media van een ‘christen’ die deze week zou zijn gekruisigd en onthoofd in Syrië. Dat is echter een tien jaar oud filmpje uit de tijd van Islamitische Staat – en het slachtoffer is een moslim, geen christen.

Dit voorbeeld valt aan te vullen met tientallen andere. Voor sommigen maakt de waarheid niet uit, vooral niet voor degenen die een eigen ideologische agenda hebben waarbij ‘de’ islam in een kwaad daglicht gesteld moet worden – alsof dat een monolithisch geheel is van bijna 2 miljard mensen die stuk voor stuk het liefst alle christenen zouden afslachten.

Reconquista

Maar hoe zit het dan wel? Hoe hebben christenen in het verleden geleefd onder moslimbestuur? En wat kunnen we dus vandaag verwachten in landen als Syrië en Irak?

Wie de geschiedenis een beetje kent weet dat het antwoord genuanceerd is. Er zijn tijden geweest dat christenen onder moslimbestuur hevig werden vervolgd, maar er waren ook tijden van relatieve vrede.

Trouwens, dat is precies zo voor moslims onder christelijk bestuur. Moslims in het zuiden van Spanje die zich tijdens de Reconquista gedwongen moesten bekeren tot het christendom, hadden om het zacht te zeggen niet zulke prettige ervaringen met christelijke overheden. Wie weigerde christen te worden, kon geëxecuteerd worden.

Volgens de islamitische wetgeving is er ruimte in islamitische landen voor christenen en zelfs voor joden. Dat komt omdat zij in de Koran worden genoemd als ”volken van het boek”: ze zijn net als moslims monotheïstisch maar zijn afwijkend omdat ze niet in de veronderstelde laatste openbaring aan Mohammed geloven.

Gekke kalief

Is het dus allemaal koek en ei voor christenen onder moslimbestuur? Zeker niet. Een van de terugkerende maatregelen tegen christenen onder islamitische overheersing is dat zij beschouwd worden als dhimmi: een ondergeschikte klasse mensen. Wie zijn christen-zijn opgaf en moslim werd, kon zich aan die discriminerende regels en de bijbehorende belasting onttrekken. Dat gebeurde in de loop van de eeuwen volop. Het christelijk geloof op het Arabisch Schiereiland verdween op die manier stukje bij beetje vrijwel volledig.

Meestal bleef keiharde fysieke vervolging uit. Dat is ook niet zo vreemd, want zeker in de eerste eeuwen van de islam vormden moslims in de veroverde gebieden een minderheid. Dat was zo onder het kalifaat van de Abassiden tussen de 8e en de 13e eeuw, maar zelfs ook nog gedurende de vroege eeuwen van het Ottomaanse kalifaat, dat vanaf de 14e eeuw snel zijn macht uitbreidde.

Toch waren er wel degelijk ook perioden van zware vervolging. De Fatimiden-dynastie bijvoorbeeld is berucht. Rond het jaar 1000 werden onder kalief Al-Hakim –die wel ”de gekke kalief” wordt genoemd, of ”de Nero van Egypte”– bloedige moorden op christenen gepleegd, en ook de beroemde Heilige Grafkerk in Jeruzalem werd door hem vernietigd.

De al genoemde Ottomanen begingen in hun nadagen nog veel gruwelijker daden. In de 19e eeuw richtten zij massale bloedbaden aan onder christenen in Libanon en Syrië, en in de vroege 20e eeuw vond de beruchte genocide op Armeense christenen plaats, waarbij naar schatting meer dan een miljoen Armeniërs omkwamen.

Jezidi’s

Maar door de blik alleen op christelijke slachtoffers te richten, wordt de werkelijkheid vertroebeld. Niet christenen, maar andere moslims zijn door de geschiedenis heen in aantallen de grootste slachtoffers geweest van islamitische regimes. Dat blijkt nu in Syrië, waar alawitische moslims het voornaamste slachtoffer zijn. Het bleek eerder tijdens het schrikbewind van Islamitische Staat, waar veel meer andere moslims werden gedood dan christenen.

En zo was het eigenlijk altijd al. De vroege kalifaten van de Omajjaden en Abassiden onderdrukten sjiitische moslims, en het sjiitische Safavidenrijk in het 16e-eeuwse Iran vervolgde juist soennitische moslims en dwong hen zich te bekeren. Ook soefi-ordes, die een mystieke benadering van de islam nastreven, konden op vervolging rekenen – soms van zowel soennieten als sjiieten.

Behalve andere moslims werden ook niet-abrahamitische religies vaak hard aangepakt, zeker door radicale groepen. Islamitische Staat heeft bijvoorbeeld veel meer gruweldaden gepleegd tegen jezidi’s in Irak dan tegen christenen.

Kortom, nuance is belangrijk. ‘De’ islam bestaat niet – in elk geval niet in de praktijk. ‘De’ moslim bestaat evenmin. De islamitische behandeling van andere religies heeft in de praktijk veel te wensen overgelaten, maar was lang niet altijd zo zwart-wit als vaak wordt gedacht.

Die conclusie heeft ook een missionaire spits. Wie zich opsluit in een eenzijdig vijandbeeld van de islam en van moslims, zal weinig christelijke liefde naar hen uitstralen. Dan werk je er onbedoeld aan mee dat je eigen zwart-witte kijk op de wereld werkelijkheid wordt.

Journalist Jacob Hoekman speurt in de geschiedenis naar antwoorden op weerbarstige vragen bij het nieuws.