Het is een kwestie van maanden, dan zijn de koeien op het bedrijf van Vedder en haar man verdwenen. Waarschijnlijk stopt de melkveehouderij in Zuidwest-Drenthe dit jaar nog, zegt de CDA-politica. Het bedrijf zit al zo’n 400 jaar in de familie.

Ooit, zo’n tien jaar geleden, wilden Vedder en haar man het boerenbedrijf juist uitbreiden. Van 75 naar 90 koeien, daarna misschien zelfs naar 110. Voor die uitbreiding vroegen ze een vergunning aan, maar die kregen ze niet. „Dat was absoluut niet nodig, zelfs niet mogelijk. We zijn twee keer linea recta weer naar huis gestuurd.” Melding maken van de uitbreiding was voldoende.

Toen in 2019 de veelbesproken stikstofuitspraak van de Raad van State kwam, kwamen zogeheten PAS-melders zoals Vedder in de knel. Ze hadden namelijk tóch een vergunning moeten hebben, volgde uit de rechterlijke uitspraak.

Na de invoering van het fosfaatrechtenstelsel was hun businesscase „om zeep”, zegt Vedder, en dus zagen haar man en zij af van bedrijfsuitbreiding. „Maar we waren wel nog steeds PAS-melder. We zijn heel veel tijd en geld kwijt geweest om van dat fantastische stempel af te komen.”

„Van elk perceel moesten we bewijzen hoelang we het in bezit hadden, wat we daar al die tijd mee hadden gedaan en hoeveel vrachtwagens er op ons bedrijf kwamen en komen.”

Vedder noemt het „op zich oké” dat de groeistap niet werd gemaakt. „Inmiddels weten we dat we ook geen zicht hebben op een bedrijfsopvolger. En de gemeente heeft plannen met onze grond; ze hebben er voorkeursrecht op gelegd.”

Lange tijd stond de EU Nederlandse boeren toe meer mest uit te rijden dan de Europese basisnorm. Die uitzonderingsregel, beter bekend als de mestderogatie, wordt echter stapsgewijs afgebouwd. „Daardoor zijn wij niet meer grondgebonden en moeten we mest afvoeren”, zegt Vedder. „Inmiddels draaien we rode cijfers. Niemand wil onze mest hebben, dus zijn we koeien gaan afvoeren. We hebben er nu nog 55.”

Het beëindigen van hun bedrijf valt Vedder zwaar. „Maar”, vertelt ze, „mijn man zei laatst: Doordat ik bereid ben te stoppen, hoeft een jonge boer de uitstoot van de koeien die ik uit de markt haal niet met dure innovaties weg te innoveren.” Hij voegde daaraan toe: „Zijn leven wordt er dus makkelijker van en dat geeft mij een beetje troost.”

Vedders politieke loopbaan begon nadat de boerin zich in een zaaltje hardop uitsprak over een maatregel voor grondgebonden groei van de melkveehouderij. „Daar vond ik wat van. De volgende dag stond er een LTO-bestuurder op de stoep, met de vraag of ik me bij het lokale LTO-bestuur wilde aansluiten.”

Niet lang daarna kwam vanuit de gemeentelijke politiek de vraag of Vedder daar actief wilde worden.

„Jij moet met mij mee naar Den Haag”, zei toenmalig CDA-Kamerlid Jaco Geurts weer enige tijd later, nadat hij Vedder op een podium tegenover staatssecretaris Van Dam zag. In 2020 –Vedder zat inmiddels in de provinciale politiek– volgde een telefoontje van toenmalig partijvoorzitter Rutger Ploum: de partij miste een sollicitatiebrief voor de Tweede Kamerlijst. Vedder werd kandidaat en kwam in 2023 tussentijds in de Kamer, als opvolger van Geurts, die vroegtijdig afzwaaide. „Je krijgt het niet bij elkaar verzonnen hoe dat dan rondkomt.”

„Ik ben een soort van per ongeluk de politiek ingerold”, blikt Vedder terug. Politiek was in haar ouderlijk huis geen gespreksonderwerp en haar ouders kozen voor „heel andere politieke kleuren” dan het CDA. „Het enige wat ik van mijn moeder wel als advies heb meegekregen, is om te stemmen op de eerste vrouw op de lijst.”

Waarom ze voor het CDA koos? Toen ze vanuit die partij de vraag kreeg in de gemeentepolitiek actief te worden, wilde Vedder eerst weten hoe de partij in elkaar stak en wat de onderliggende waarden waren. „Maar vooral: herken ik mezelf in hun mensen? Want elke partij kan prachtige dingen opschrijven. Maar herken ik mijn drijfveren bij een ander? Het CDA voelde direct als thuis, omdat ik daar mensen zag die zich net als ik willen inzetten voor de gemeenschap, voor het grotere geheel. En die willen denken vanuit de samenleving, in plaats van vanuit de markt of de overheid.”

Kritiekloos op haar eigen partij is de CDA’er echter zeker niet. „Boeren verdienen duidelijkheid en die geven we hun niet door hen naar de mond te praten of struisvogelpolitiek te voeren, wat we misschien zelf ook hebben gedaan”, aldus Vedder vorig jaar in een interview.

Toen ze zich aansloot bij het CDA, had Vedder naar eigen zeggen al het gevoel dat er op landbouwgebied een draai moest worden gemaakt. De politica erkent volmondig dat de CDA-landbouwkoers van de laatste jaren inderdaad niet meer dezelfde is als die in de tijd dat ze zich bij de partij aansloot. „O nee, zeker niet. Daar is een draai in gekomen. Ik hoop dat ik daaraan heb meegeholpen, samen met heel veel andere mensen. Er zitten bijvoorbeeld heel veel betrokken jonge boeren bij het CDA en hun aantal groeit. Zij staan namelijk aan het begin van hun carrière en zien wat er nodig is. Zij zien in het CDA een partij die samen met hen wil optrekken en die niet alleen bezig is met de zaken te houden zoals ze waren.

Dat laatste is wat ik bij BBB op dit moment zie, en dat was bij het CDA van vroeger ook het geval. Vanuit de menselijke aard is zoiets te begrijpen, want de mens houdt intrinsiek niet van verandering en wil de dingen graag houden zoals ze waren. Maar als dat te lang zo blijft, is het risico dat er dingen stukgaan.

Het CDA is hier al doorheen, denk ik. Daarom hoor je van mij, en van Derk Boswijk vóór mij, andere dingen dan in de tijd daarvoor. En daar ben ik eigenlijk ook wel trots op.”

Volgens Vedder zagen „heel veel mensen” op den duur dat het tijd was voor een andere koers, inclusief Geurts zelf. „Hij besefte ook: als we een ander verhaal gaan laten horen, hebben we ook een ander gezicht nodig.”

Vedder vindt niet dat het allemaal niet goed was waar het CDA voorheen op landbouwgebied voor stond. „Maar het zijn nu wel nieuwe tijden, en die vragen om een nieuwe blik op de toekomst en om nieuwe acties.”

Waar veel CDA-kiezers en ook CDA-politici de overstap naar BBB maakten, bleef Vedder de partij trouw. Of ze er wel over heeft getwijfeld? „Geen seconde”, zegt ze resoluut. „Niet omdat ik geen twijfels had over de koers van het CDA op landbouwgebied; die had ik namelijk wel. Maar dat maakte me juist strijdvaardig om binnen het CDA actief te willen zijn.

Sowieso vind ik dat er in elke partij mensen zouden moeten zitten met een hart voor de landbouwsector en voor het platteland. Die moet je ook niet allemaal in één partij willen proppen.”

„Maar de kern is dat ik gewoon heel erg geloof in het verhaal van het CDA, om te denken vanuit de kracht van de samenleving. En de samenleving is ook groter dan één issue.”

Over BBB’er en landbouwminister Femke Wiersma is ze overigens positief. Ze noemt haar een heel kundige minister die „dingen in beweging wil zetten en die daar heel erg haar best voor doet”.

Pas op de plaats

Diezelfde Wiersma wil de zogeheten rekenkundige ondergrens voor stikstofneerslag verhogen, zo kondigde ze onlangs aan. Dat zou betekenen dat activiteiten die beperkte stikstofneerslag veroorzaken, geen natuurvergunning nodig hebben.

Als de Raad van State positief over deze stap adviseert, wil Wiersma de hogere ondergrens zo snel mogelijk invoeren. Ook wil de minister die dan inbrengen in een rechtszaak. Zo kan blijken of de aanpassing, die lucht moet geven aan onder meer PAS-melders en de woningbouw, juridisch standhoudt of dat deze door de rechter van tafel wordt geveegd. Voordat zo’n uitspraak er ligt, is er echter wel een à anderhalf jaar verstreken. Wiersma wil daar dus niet op wachten, maar erkent dat er een soortgelijke groep als de PAS-melders zou kunnen ontstaan.

Vedder diende samen met onder andere coalitiepartij VVD een motie in om pas op de plaats te maken. Niet eerder dan nadat is gebleken dat de hogere ondergrens overeind blijft in de rechtszaal, mag Wiersma die invoeren, zo luidde de strekking ervan.

Toen de motie het vorige week met een minimale Kamermeerderheid haalde, reageerde Agractie verbijsterd. Feitelijk betekende het aannemen van de motie dat de Tweede Kamer de PAS-melders vogelvrij verklaarde, stelde de boerenorganisatie vast.

In het Reformatorisch Dagblad zei BBB-leider Caroline van der Plas twee weken geleden iets soortgelijks: „Deze motie gaat ervoor zorgen dat er gaat worden gehandhaafd tegen PAS-melders.”

Vedder reageert fel. „O, wat een onzin. Wat lelijk. Sorry dat ik het zeg. Er gaan sowieso handhavingsverzoeken voor PAS-melders komen. En als we er dan de vinger bij moeten leggen: waar hebben zij het meeste last van? Dat is van het feit dat dit kabinet een streep heeft gezet door de plannen die er waren en door het budget om het stikstofprobleem op te lossen. Daardoor kunnen we bij een rechter op geen enkele manier meer hardmaken: Wacht alstublieft nog met handhaven, want we zijn echt bezig om deze mensen te legaliseren. Dat was tot nu toe altijd dé manier waarop handhavingsverzoeken konden worden geparkeerd. Omdat je laat zien dat je je best doet en nog tijd nodig hebt. Daar heeft een rechter echt wel begrip voor. Maar dat argument is compleet weggeslagen. En dat is een keuze geweest van de BBB-fractie. Dat komt niet door deze motie.”

Maar als de hogere ondergrens is ingevoerd, dan is er toch in elk geval een grond om niet te hoeven handhaven tot de rechter zich uitspreekt?

„Ik vind het… Ik vind het behoorlijk verdrietig dat ze… Wat Van der Plas zegt, klopt gewoon niet. Als je je echt hard had willen maken voor het lot voor de PAS-melders, had je die plannen en dat fonds niet moeten schrappen.”

Maar is het niet allebei waar?

„Op exact dezelfde manier als waarop we het vroeger hebben bepleit, zou je tegen de rechter kunnen zeggen dat we bezig zijn met een rekenkundige ondergrens en dat er een positief advies ligt, maar dat we nog tijd hebben voor de juridische borging.

Als ik nog PAS-melder was geweest, had ik nóóit nog een keer durven instappen in een constructie waarin ik al een keer mijn kop heb gestoten, al vijf jaar lang slapeloze nachten van heb gehad, waar ik misschien mijn bedrijf door ben kwijtgeraakt. Dan moet ik nu nog een keer vertrouwen op eenzelfde soort constructie? Wat vraag je dan van mensen? Dat is toch niet menselijk meer? Ik vind het spelen met vuur.”

U zegt dus: je hoeft de hogere ondergrens niet in te voeren om hem toch al te gebruiken bij pogingen om handhaving te voorkomen?

„Ja, dat is mijn inschatting, maar ik ben natuurlijk geen jurist.”

Het is wel spannend of de minister deze motie uitvoert, want drie van de vier coalitiepartijen waren tegen.

„Ja, dat is met elke motie spannend. Ze zeggen weleens: Met aangenomen moties wordt de gracht gedempt. Ik houd het dus in de gaten. Maar ik zou mezelf niet in de spiegel kunnen aankijken als ik het signaal niet had gegeven dat ik me hier serieus zorgen over maak en dat ik het belangrijker vind om zorgvuldig te zijn dan snel en gehaast.”

En wat als Wiersma zegt: En toch ga ik de hogere ondergrens al na het advies invoeren?

„Dan vind ik dat onverstandig.”

Volgt daar dan nog verdere actie op?

„Nee, wij zijn niet de partij om bij het eerste zuchtje tegendruk te gaan rellen.”

Maar u zet het wel stevig neer, als een heel serieus punt.

„Dit is ook serieus. Maar het is ook democratie dat het kabinet uiteindelijk beslist wat het met signalen van de Kamer doet. Wij gaan echt niet bij de eerste hobbel met allerlei woeste instrumenten wapperen, want daar zijn wij niet van. Wij zijn van de constructieve politiek.”

„Ik zal altijd blijven proberen om mee te bouwen. Ik zit hier niet omdat het mijn hobby is om met politieke spelletjes bezig te zijn, maar omdat ik iets wil bereiken voor de mensen die me dierbaar zijn. Wat dat betreft is het CDA misschien een wat gekke oppositiepartij.”