Keurig in pak zat Andri Jermak tegenover zijn Amerikaanse gesprekspartners deze week in het Saudische Jeddah. De Oekraïense rechterhand van president Volodymyr Zelensky had zich anders gekleed dan zijn baas. Die loopt sinds de start van de grootschalige Russische invasie in 2022 overal en altijd rond in zwarte of groene burger- en camouflagekleding. Ook Jermak draagt dikwijls zulke kleren.

De stafchef zat ook in de Oval Office tijdens de knallende ruzie tussen Zelensky, Donald Trump en J.D. Vance vorige maand. Hij keek, in pak, vanaf een bank toe toen de Oekraïense president opmerkingen kreeg over zijn kledingkeuze. Ook in het Witte Huis droeg Zelensky zijn standaard oorlogskleding.

Jermaks outfit in Jeddah was een signaal aan de Amerikaanse minister Marco Rubio van Buitenlandse Zaken en Trumps gezant Steve Witkoff: er valt zaken te doen met Oekraïne. Jermak leidt voor Oekraïne de onderhandelingen met de Verenigde Staten.

Snel resultaat

Zijn aanwezigheid in de Oval Office en in Jeddah geven meteen twee zaken weer die hem kenmerken tijdens de oorlog met Rusland. Waar Zelensky is, daar is Jermak. Vanaf het begin van de oorlog is Jermak bij hem. Beroemd is de video die Zelensky opnam op 25 februari 2022, een dag nadat de Russische invasie is begonnen. In een donker, verlaten en aangevallen Kyiv laat hij zien dat hij niet is gevlucht. Achter hem staat Jermak. En als het over het buitenlands beleid gaat, is niet de desbetreffende minister de eerste gesprekspartner, maar Jermak.

Zijn rol is daarmee opvallend en ongebruikelijk. De functie van stafchef in Oekraïne geldt als een ongekozen macht met directe toegang tot de president. Hij is niet benoemd door het parlement, maar door de president. Het hoofd van het presidentiële kantoor kent een ondersteunende rol voor de president en bemoeit zich van oudsher met de binnenlandse politiek. Bij Jermak, die geen politieke ervaring heeft, is dat anders. Hij wordt in Oekraïne gezien als de op een na invloedrijkste persoon van het land, na de president.

Dat is zo gegroeid onder Zelensky, schrijft het Centrum voor Oost-Europese Studies in Warschau. Sinds de komst van Zelensky als president in 2019 is vrijwel alle macht in handen van het staatshoofd en het kantoor van de president. De belangrijkste beslissingen in het land worden daar genomen. Zelensky houdt van snel resultaat. Informele contacten gaan in Oekraïne traditiegetrouw boven trage, formele instituties.

Dit model, schrijft de Poolse denktank, heeft onder Zelensky extreme proporties, aangenomen, ook door de oorlogsomstandigheden. Het gevolg is een ongekend sterke positie van Jermak, sinds 2020 stafchef. Zijn status roept twijfels op over wie nu werkelijk de belangrijkste beslissingen neemt: een president die met 73 procent van de stemmen is gekozen, of een functionaris.

Stevige hand

Wat vooral verschilt met zijn voorgangers is dat de 53-jarige Jermak het buitenlandbeleid naar zich heeft toegetrokken. Het ministerie van Buitenlandse Zaken staat buitenspel. Hij gelooft meer in informele contacten met snelle beslissingen dan in moeizame, officiële diplomatieke wegen.

Jermak onderhoudt contacten met de adviseurs van wereldleiders. Hij speelt een sleutelrol in de Kyiv Security Compact-werkgroep, over veiligheidsgaranties voor Oekraïne. De stafchef nam het initiatief tot een vredesconferentie vorig jaar in Zwitserland en werkte met de Amerikaanse oud-ambassadeur in Rusland, Michael McFaul, aan sancties tegen Moskou.

Maar ook in de binnenlandse politiek laat hij zich gelden. Jermak heeft een stevige hand in benoemingen van sleutelposities. Op zijn voorspraak worden Oekraïners aangesteld op topfuncties.

Jermak heeft het vertrouwen van de president. Ze ontmoetten elkaar in de televisiewereld, Jermak als media-advocaat en Zelensky als producer. Zijn contacten met het buitenland maken hem onmisbaar voor de president. De vorig jaar overleden politiek expert Oleksandr Martynenko noemde in een interview tegenover het Oekraïense nieuwsmedium Oekrajinska Pravda Jermak de belangrijkste adviseur van de president. „Zelensky neemt de beslissing. En Jermak is degene naar wie hij het meest luistert.”

Verbazing

De president hecht waarde aan persoonlijke contacten en omringt zich graag met loyalisten. Jermak noemde hij in een interview vorig jaar met persbureau Bloomberg een „krachtige manager” die „altijd doet wat ik hem vraag”.

Schertsend wordt Jermak de vicepresident genoemd. In een reactie op een vraag hierover antwoordde de stafchef in 2020 tegenover de Oekraïense nieuwswebsite LB.UA: „Ja, ik ben een initiatiefnemer. Ik ben niet bang om verantwoordelijkheid te nemen op gevoelige momenten.”

Hij heeft het vertrouwen van Zelensky, maar de buitenwereld ziet dat anders. Van de bevolking heeft 61 procent geen vertrouwen in Jermak, bleek uit een peiling vorig jaar. Wie in Oekraïne op straat praat over Zelensky begint vroeg of laat, meestal vroeg, ook over Jermak, met irritatie en verbazing. Want waarom heeft een ongekozen persoon zo veel invloed in hun land?

Jermak heeft zijn lot verbonden aan Zelensky, liet hij weten aan LB.UA: „Ik kwam met deze president en ik ga met hem weg. Zonder hem was ik nooit de politiek ingegaan. Ik ben hier bij hem en voor hem. Ik zal deze functie blijven bekleden zolang de president dat beslist.”