Ben je een man van zestig en wil je een kind? Daar kunnen ze je in Israël of Amerika een handje mee helpen. Je zoekt een draagmoeder uit en stuurt wat genetisch materiaal op naar de kliniek. Als je een paar maanden later met de baby in je armen terugkeert in Nederland, hoef je –gechargeerd gezegd– alleen nog bij de rechtbank een verzoek in te dienen om de juridische ouder van het kind te worden. En voilà: je bent vader.

Nee, dan adoptie. Dan had je als man van zestig überhaupt geen kans gemaakt om vader te worden. Ouders die een kind willen adopteren, mogen bij de start van de procedure namelijk niet ouder zijn dan 42 jaar. De lengte van de procedure? Die duurt gemiddeld rond de zes jaar. De Raad voor de Kinderbescherming onderzoekt bovendien of je wel geschikt bent voor het ouderschap en weegt je beweegredenen.

„Het draagmoederschap is in Nederland nauwelijks aan regels gebonden, terwijl in de adoptieprocedure tal van waarborgen opgenomen zijn om misstanden te voorkomen”, zegt Ian Sumner, verbonden aan Tilburg University.

Die zorgvuldigheid is volgens hem een direct gevolg van de misstanden uit het verleden, die in 2021 aan het licht werden gebracht door de commissie-Joustra. Naar aanleiding van dat rapport oordeelde een Kamermeerderheid in april 2024 dat Nederland moet stoppen met interlandelijke adoptie. „Mijn vraag is: wat krijgen we daarvoor in de plaats? Het is naïef om te denken dat met een adoptiestop ook de kinderwens van echtparen verdampt.”

Als een van de meest begaande wegen afgesloten wordt, gaan mensen alternatieve paden bewandelen, betoogt Sumner. „Nu bevechten aspirant-adoptiefouders de adoptiestop nog binnen de grenzen van het Nederlandse systeem. Tot 2030, als adoptie definitief afgelopen moet zijn, proberen ze via bezwaarprocedures bij overheidsinstanties een adoptie voor elkaar te krijgen. Als dat niet werkt, zullen ze zich tot de rechter wenden en zich beroepen op internationale verdragen. Maar als adoptie straks echt helemaal verboden is, wat gaan ze dan doen?”

Bijkomend voordeel

Volgens Sumner zijn er verschillende opties. „Echtparen kunnen net over de grens in buurland België of Duitsland gaan wonen en daar een kind interlandelijk adopteren. Zo’n adoptie zal daarna in Nederland hoogstwaarschijnlijk erkend worden.” Een andere mogelijkheid is om minimaal een jaar in het land van het adoptiekind te verblijven, nadat de adoptieprocedure daar is afgerond. „Zeker nu mensen meer digitaal werken, zal dat voor sommigen zeker een mogelijkheid zijn. Ze zouden hun Nederlandse baan gewoon kunnen aanhouden.”

De derde en meest waarschijnlijke uitwijkmogelijkheid is het draagmoederschap. Volgens Sumner is de kans aanwezig dat het aantal gevallen daarvan toeneemt door de adoptiestop. „Het verschil in kosten met een adoptietraject is niet zo groot meer. Bijkomend voordeel is dat je een biologische band met het kind hebt en de procedure een stuk korter duurt. Ook is de kans op succes groter.”

Er is alleen een probleem: in de Nederlandse wet is op dit moment niets geregeld over draagmoederschap. „Alle zorgvuldigheidseisen die we in het adoptietraject ingebouwd hebben, ontbreken in het draagmoederschapstraject.” Juist dat baart de hoogleraar zorgen. „Het draagmoederschap moet wettelijk verankerd worden. Want de misstanden die in de adoptiesector een rol hebben gespeeld, zijn ook van toepassing op de draagmoederschapswereld. Denk aan eventuele hechtingsproblematiek en het gevaar van een commercieel verdienmodel.”

Lees ook

Olivia werd geboren via een draagmoeder: „Ik wist altijd al dat er iets mis was”

Naïef

De politiek richt zich volgens Sumner nu vooral op het stoppen van adoptie, maar denkt niet na over de gevolgen daarvan. „Je kunt niet de route adoptie stoppen en denken: we zien wel wat er gebeurt. Politiek en samenleving moeten bepalen welke wegen kinderloze echtparen met een kinderwens mogen en kunnen bewandelen. Wat is ethisch verantwoord? En welke voor- en nadelen kleven er aan die alternatieven?” De brede discussie daarover wordt nu onvoldoende gevoerd, ziet Sumner. „Een integrale aanpak ontbreekt.”

Leer van het verleden, is dan ook zijn oproep aan de politiek, en voorkom een herhaling van zetten. „Want op deze manier schuiven we het probleem alleen maar door. Dan krijgen we over dertig jaar misschien weer een nieuwe commissie-Joustra, die alle misstanden blootlegt. Dit keer niet in de adoptiewereld, maar in de draagmoedersector. Dan zeggen we in 2070 tegen elkaar: ongelofelijk dat we toen zo naïef waren.”