Tussen de vijand en het ”wilde beest”
De gereformeerde gezindte bevindt zich tussen de machtsblokken van sociaalliberalisme en populisme. Mag je dan het goede benoemen dat een populist, dat ”wilde beest”, ook tot stand brengt? Of is volledige distantie de enige optie?
Dr. C.S.L. Janse, oud-hoofdredacteur van deze krant, is mijn favoriete discussiepartner en dat is hij altijd geweest. Je kunt het zo af en toe eens met hem oneens zijn, maar je weet altijd wat je aan hem hebt. Na lezing van een artikel van zijn hand hoef je je nooit af te vragen wat hij zou kunnen bedoelen. Je hebt op z’n minst een vermoeden van de contouren van wat zich tussen het enerzijds en het anderzijds bevindt. En belangrijker nog: anders dan vele anderen weet Janse altijd waar hij het over heeft.
In het dilemma tussen chaos en populisme manifesteert zich in Nederland slechts het alternatief van het sociaalliberalisme
Ook in zijn reactie (RD 1-3) op mijn artikel over Donald Trump (RD 20-2) kwam Janse tot de kern: de filosofie van het gezonde verstand (”common sense”) is een illustratie van de ”natuurwet”, dat wil zeggen: van de restanten van de door God in onze ziel gelegde orde, blijkend uit ons besef van God en ons geweten. Trump presenteert zijn beleid als de „revolutie van het gezonde verstand”.
Als dat gezonde verstand tot deels goede keuzes leidt, dan mag je dat zeggen, dacht ik, wat je verder ook van de persoon van Trump mag vinden. Janse vergist zich echter wanneer hij de verdenking uit dat een terugkeer naar het gezonde verstand volgens mij, half-rooms als ik ben, voldoende zou zijn. Nee, ik schreef dat die terugkeer een hele verbetering, zelfs een opluchting is, na jaren van liberaal beleid waarin het on- en tegennatuurlijke werd gevierd en opgedrongen.
Lucht en ruimte
Voor mij is deze terugkeer tot het natuurlijke, tot het gezonde verstand, zelfs beslissend bij de beoordeling van politiek beleid. Die terugkeer biedt namelijk lucht en ruimte, een bedding van vrijheid, vrijheid van onderwijs, godsdienst en meningsuiting. En in deze bedding heeft het koninkrijk van God zijn voortgang. Tussen hemelvaart en wederkomst lijkt mij dat het bepalende perspectief. En ik zou denken dat mensen die menen dat een bepaald klimaatbeleid net zo belangrijk is, niet goed hebben opgelet.
Het christelijke alternatief is verschrompeld, het conservatieve alternatief is niet eens van de grond gekomen
Wie het in zijn hoofd haalt, zoals ik heb gedaan, om ook de positieve kanten van het beleid van Trump naar voren te halen, ondergaat het lot van allen die een impopulaire mening verkondigen: je krijgt privé, via e-mail en WhatsApp bijvoorbeeld, heel veel bijval en de mensen die woedend worden, uiten hun verontwaardiging publiekelijk in de krant. Dit patroon wordt soms doorbroken. Vrienden tonen je ook je feilen en komen uit liefde langs.
Dilemma
Zo zat ik met een echte vriend, een emeritus predikant uit een ander kerkgenootschap dan het mijne, een zaterdagochtend om de keukentafel. Als twee Bereeërs lazen we stukken uit Plato en Cicero, uit Calvijn en uit Groens boeken tegen Bismarck. We spraken over macht en recht en we kwamen tot wat we als de kern beschouwden. Na een periode van democratisch verval, waarin het culturele en morele fundament van een democratische samenleving verbrokkelt, dient zich een dilemma aan: de keuze tussen anarchie en chaos enerzijds en een sterke man anderzijds. Plato duidt die man aan als de ”dictatoriale mens”, het ”wilde beest” dat zich aan elke dwaasheid en schanddaad overgeeft en die zich in zijn machtsdrift door geen grenzen van constitutie of internationale verdragen laat tegenhouden. Plato heeft weinig goede woorden voor hem over. Mag je, kun je –dat is de kernvraag– het goede dat hij ook kan doen, ook als zodanig benoemen?
In mijn artikel over Trumps revolutie van de ”common sense” heb ik die vraag impliciet met ja beantwoord. Mijn vriend was dat niet met mij eens. Liever geen hulp dan zulke hulp!, citeerde hij Vergilius. Dan liever de dwang van de liberalen en een agenda van vorming en weerbaarheid om die dwang te weerstaan.
Bescheidenheid
In het dilemma tussen chaos en populisme manifesteert zich in Nederland slechts het alternatief van het sociaalliberalisme van D66, VVD, GroenLinks-PvdA en al die andere partijen die hun gelijkheidsagenda als een nieuw bezielend verband voor een verweesde samenleving hebben gepresenteerd en opgedrongen. Het christelijke alternatief is verschrompeld. Het conservatieve alternatief –dat een herstel van het hiervoor genoemde culturele en morele fundament beoogt– is niet eens van de grond gekomen. Zo bevindt christelijk Nederland zich tussen de rots van het vijandige liberalisme en de harde plaats van het populisme. Mag je de conservatieve elementen in die populistische revolte benoemen en waarderen?
In verwarring achtergelaten, herlas ik het essay van de ook al half roomse Blaise Pascal over politieke filosofie. De tijd van de theocratie is voorbij, voorzag hij rond 1650: een christelijke orde laat zich in de toekomst alleen nog met geweld afdwingen. Met die natuurwet wordt het ook niks, dacht hij, want ons verstand is zo verduisterd dat we er verschillende en zelfs tegenstrijdige normen uit afleiden. Wat in het ene land het hoogste recht is, is iets verderop een misdaad. In die situatie doen politici er goed aan zich niet al teveel te verbeelden, zich te realiseren dat hun positie de vrucht van toeval is en dat ze hun macht in alle bescheidenheid moeten gebruiken om de gerechtvaardigde verlangens van hun onderdanen te vervullen. De rest konden ze aan de kerk overlaten.
In het huidige debat lijkt een terugkeer tot dit inzicht mij al een hele vooruitgang.
De auteur is historicus en publicist.
