Allereerst is het goed te bedenken dat zowel het Rusland van Poetin als het Amerika van Trump en Musk op oude reflexen terugvalt. Het beleid van Poetin komt overeen met dat van de tsaren, die meenden dat grote delen van Midden-Europa, waaronder de Baltisch staten, bij Rusland hoorden. Zeker Oekraïne, het oude ”Kyivse Roes”, hoorde volgens hen bij Rusland. Bovendien waren de tsaren bang voor democratie, want die ondermijnde hun gezag.

Poetin en Trump delen het ideaalbeeld van de blanke man die als een dolleman door de wereld gaat

Trump en Musk grijpen terug op de ”frontiermentaliteit”, waarbij de sterksten hun gang kunnen gaan zonder acht te slaan op de gevolgen voor anderen. Verder lijkt hun buitenlands beleid erop gericht om op korte termijn zoveel mogelijk succes te behalen, zonder oog voor de gevolgen op de lange termijn. Trump voegt daar nog de koloniale kenmerken van het willen roven van grondstoffen aan toe.

Europa is inderdaad rijk genoeg om zijn eigen verdediging te bekostigen en te regelen

Poetin en Trump delen het ideaalbeeld van de blanke man die als een dolleman door de wereld gaat. Vrouwen en mensen van een andere huidskleur zijn minderwaardig. Hoewel er in beide landen groepen zijn die er anders over denken, doen we er verstandig aan om aan te nemen dat grote delen van de bevolking deze gedachte delen of er het zwijgen toe doen.

Commandostructuur

Hoe kunnen we als Europa het beste reageren? Door ons onafhankelijker van de andere blokken te maken. Dit betekent dat we onze defensie moeten versterken en naast de NAVO een commandostructuur moeten opzetten die ook los van de Amerikanen kan functioneren. Trump en voormalige presidenten hebben gelijk als ze zeggen dat we rijk genoeg zijn om onze eigen verdediging te bekostigen en te regelen.

Kerncentrales zijn alleen een optie als het benodigde uranium uit het vrije Europa verkregen kan worden

Ten tweede moeten we voor de voorziening van energie en grondstoffen onafhankelijk van anderen worden. Dit betekent dat we versneld moeten doorgaan met de transitie van gas en olie naar elektriciteit uit wind en zon. Kerncentrales zijn alleen een optie als het benodigde uranium uit het vrije Europa verkregen kan worden. Kan dat niet, dan moeten we geen kernenergie willen, anders worden we weer chantabel. Ik kan me voorstellen dat Europa bij de energietransitie samenwerkt met China, dat hier ook vol op inzet. Verder moeten we grondstoffen beter gebruiken en het hergebruik ervan stimuleren. Dit kan onder andere door (Europese) regelgeving en het tijdelijk ondersteunen van projecten voor het hergebruik van materialen.

Burgerinitiatieven

Ten slotte moeten we een wereldbeeld neerzetten waarin iedereen gelijkwaardig is, ongeacht geslacht, huidskleur, religie of geaardheid. Dit betekent een democratie waarbij de regerende meerderheid ook rekening houdt met de minderheid. Door wetgeving en handhaving wordt de concentratie van macht tegengegaan, zowel in het bedrijfsleven als in de politiek. Voorkomen moet worden dat het bedrijfsleven grip krijgt op de politiek. De geschiedenis leert dat een dergelijke concentratie van macht altijd fout gaat.

Door het stimuleren en ondersteunen van burgerinitiatieven kan de overheid de individuele burger bij deze veranderingen betrekken. Hopelijk weet men het zo vorm te geven dat de individuele burgers ervaren dat de veranderingen hun eigen belang dienen en dat van hun kinderen.

Beste garantie

Kortom, de gebeurtenissen van de afgelopen week benadrukken de noodzaak van een zelfbewust Europees beleid en een eigen visie op de maatschappij. Een visie waarin een open samenleving met gelijkwaardige burgers centraal staat. Naar mijn mening biedt dat de beste garantie voor de lange termijn.

De auteur is emeritus hoogleraar internationale economie, Radboud Universiteit.