„Met het wegvallen van USAID valt er een gat in de ondersteuning van de allerarmsten”, zegt Robert Lensink, hoogleraar met expertise in ontwikkelingshulp aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het Amerikaanse USAID financiert onder andere noodhulp, armoedebestrijding, onderwijs en medische hulp.

„Niemand had verwacht dat de hulp ineens zou worden stopgezet”, zegt Lensink. „USAID is een heel grote speler die ineens wegvalt. Ik ben er pessimistisch over wie in dat gat gaat stappen.”

De Amerikaanse hulporganisatie USAID was in 2024 verantwoordelijk voor zo’n 40 procent van alle hulp wereldwijd. De organisatie is actief in ongeveer 130 landen en heeft meer dan 10.000 werknemers. Per jaar besteedt USAID tientallen miljarden overheidsgeld aan het helpen van mensen over de hele wereld.

Aan die hulp moet een einde komen, als het aan de Amerikaanse president Trump ligt. Hij vroeg techmiljardair Elon Musk maandag de organisatie flink te reorganiseren. De eerste stappen zijn afgelopen week genomen. Het hoofdkantoor van USAID ging dicht, medewerkers kregen verlof en miljarden aan subsidie werden stopgezet.

Eigen belang

„Ik zie niet zomaar gebeuren dat China in het gat springt dat USAID gaat achterlaten”, zegt hoogleraar Lensink. „USAID richt zich voornamelijk op onderwijs, gezondheidszorg en armoedebestrijding. Dat doen de Chinezen niet. Bovendien heeft China altijd een eigen belang als het ergens in investeert. Als het land bijvoorbeeld geld pompt in de Afrikaanse infrastructuur, draagt dat bij aan de handel tussen Afrika en China. De hulp die de Verenigde Staten bieden is van een heel andere soort.”

Het verschil tussen de hulp van beide landen zit voornamelijk in het doel ervan, zegt Meine Pieter van Dijk, hoogleraar ondernemerschap aan de Maastricht School of Management. Hij werkte tientallen jaren als adviseur voor ngo’s in ontwikkelingslanden. „In Afrikaanse landen wil het Westen democratie brengen en een gezonde economie stimuleren. Om hulp te krijgen moeten bovendien de mensenrechten gerespecteerd worden. Kortom, dat zijn politieke idealen.”

China neemt het niet zo nauw met regels, democratie en mensenrechten, zegt Van Dijk. „De Chinezen denken vooral in het belang van zichzelf. Ze lenen miljarden aan Afrikaanse landen. Zo’n arm land kan die lening vaak niet terugbetalen. In ruil daarvoor vraagt China dan of ze met hen mee willen stemmen tijdens vergaderingen van de Verenigde Naties.”

Met deze strategie krijgt China een hoop invloed, zegt de hoogleraar. En dat is precies het doel. Met een schare aan Afrikaanse landen achter zich hoopt China de rol van wereldleider over te nemen, legt hij uit.

Ook Lensink ziet dat. Hoewel hij denkt dat de Chinezen de rol van USAID niet zullen overnemen, wil dat volgens hem niet zeggen dat ze het wegvallen van de hulporganisatie niet zullen gebruiken. „China probeert de invloedssfeer te vergroten. Nog meer arme landen zullen accepteren dat ze hun economie kwijtraken aan China.”

Vertrouwen

Het wegvallen van USAID zal het vertrouwen in het Westen verder onderuithalen, zegt Van Dijk. „Afrika kan minder op Europa en Amerika rekenen. En dat kunnen ze wel op China, zij het op een andere manier. Als het Westen zich ergens terugtrekt, neemt China zijn positie over. Dat is bedoeld om de Amerikaanse hegemonie over te nemen. En daar slagen de Chinezen bijzonder goed in.”

Omdat China zich voornamelijk richt op hulp die handel bevordert, zal een deel van de specifieke hulp die USAID biedt stilvallen als de plannen om te stoppen daadwerkelijk doorgaan. Zijn arme landen niet te afhankelijk geworden van USAID? „Nee”, zegt Van Dijk. „Het maakt Afrikaanse landen niet uit wie ze helpt. Als ze het aanbod krijgen, zeggen ze geen nee.”

Hoogleraar Lensink ziet op de korte termijn geen concrete oplossing voor het wegvallen van USAID. Volgens hem is druk uitoefenen vanuit Europa de enige manier om de VS op andere gedachten te brengen. „Het is van belang dat het Westen de contacten met Afrika onderhoudt. Van de tien snelst groeiende landen liggen er vier in Afrika. De invloed in het continent is daarmee belangrijk voor de machtspositie van Europa en Amerika.”