Dariyah. Het is een klein, weinig imposant woestijnstadje aan de noordkant van de Saudische hoofdstad Riyad. Maar de betekenis van het stadje is enorm. Hier heeft het Huis van Saud zijn wortels, het koningshuis dat zijn naam aan Saudi-Arabië heeft gegeven. Hier stond de troon van Mohammed bin Saud al-Saud, de 18e-eeuwse emir van Dariyah en stichter van de eerste Saudische staat.

En dus is Dariyah omgetoverd tot een soort openluchtpretpark waar de Sauds hun buitenlandse bezoekers graag mee naartoe nemen. Ook toeristen zijn er welkom. Ze kunnen de oude huizen in en kunnen sprankelende multimediapresentaties bezoeken over de oude Saudische cultuur.

Het oude Dariyah is zonder meer mooi geworden, maar ook typisch voor het Saudi-Arabië van vandaag: traditie gehesen in een jasje van moderniteit. Een beetje veel moderniteit. De ruïnes zijn net te gladjes; de scherpe randjes van de geschiedenis zijn eraf gehaald. Figuurlijk dan, maar ook letterlijk: de zijkanten van de muurrestanten zijn met glad cement bewerkt. Het oude Dariyah is een Eftelingruïne geworden.

Twee jonge Saudi’s lopen druk pratend over de vlonders die de oude huizen met elkaar verbinden. Ze vinden het geweldig, echt waar. Net als de rest van het land. „Wacht nog maar vijf jaar, dan is dit land als Amerika. Zeker weten!” Ze stralen. Vlak voordat ze verder lopen hebben ze nog een vraag. „Ga je naar Middle Beast? Moet je echt doen! Wij gaan ook, morgenavond.”

Lichtshows

De volgende avond is het niet langer een vraag wat Middle Beast is en waar het zich ophoudt. Het is een woordspeling op Middle East en heeft zich in een paar jaar tijd ontwikkeld tot een van de grootste dancefestivals ter wereld. Elk jaar is het in december raak in Riyad: nachten vol muziek en lichtshows die de skyline van de hoofdstad oplichten.

„Ze hadden geen idee dat hun dochters naar een festival gingen waar ze tussen jongens zouden lopen zonder hoofddoek” - Zakenman uit Riyad

„Vorig jaar liepen er vaders dwars door het jonge publiek verdwaasd te zoeken naar hun dochters”, vertelt een zakenman in Riyad een paar dagen later. „Ze hadden geen idee dat hun dochters naar een festival gingen waar ze zomaar tussen de jongens zouden lopen, en dan nog wel zonder hoofddoek.”

Ziedaar de spagaat van Saudi-Arabië vandaag de dag. Van een van de meest conservatieve landen ter wereld wordt het koninkrijk razendsnel de toekomst in gekatapulteerd. In minder dan tien jaar tijd werden talloze wetten en regels aan de kant gezet, soms van de ene op de andere dag.

Zo mogen vrouwen nu autorijden – iets wat tot een paar jaar geleden strikt verboden was. Slecht voor de eierstokken, vonden de ulama (islamitische geestelijken) destijds. Nu hoor je ze er niet meer over.

Ook zijn er nu overal bioscopen en muziekfestivals. Strijdig met de islamitische moraal, hielden de ulama jarenlang bij hoog en laag vol. Maar hun geluid is verstomd.

Toeristen kwamen het land decennialang niet binnen. Bedreigend voor de cultuur, was het argument. Nu staan de deuren wijd open.

Volgende generatie

Al die veranderingen hangen samen met de ongekende macht die is samengebald in één persoon: Mohammed bin Salman, of kortweg MbS. Hij is, uiteraard, een telg uit het geslacht van Saud. Maar wel een jonge telg: MbS is nog maar 39 jaar oud.

Koning is hij niet – nog niet. Dat is zijn vader Salman. Maar die is oud, zoals Saudische koningen eigenlijk altijd oud zijn. Dat komt doordat de koningen van Saudi-Arabië sinds 1953 altijd broers van elkaar zijn geweest; allemaal zonen van dezelfde grote koning Ibn Saud. Die had 45 zonen bij zijn 22 vrouwen, dus er was keuze genoeg.

Nu echter is die dynastie van (half)broers bijna afgelopen. Voor iedereen is het duidelijk: zodra de 89-jarige en gebrekkige koning Salman voorgoed zijn ogen sluit, gaat de macht definitief over naar een volgende generatie.

Dat uitgerekend MbS die macht naar zich zou toetrekken, was niet altijd vanzelfsprekend. Met talloze broers en neven –Saudi-Arabië heeft in totaal een paar duizend prinsen rondlopen– had hij geduchte concurrentie. Maar sinds zijn aantreden als kroonprins in 2017, en vooral sinds zijn aantreden als minister-president in 2022, heeft hij een uitgekiende campagne gevoerd om zijn machtsbasis te verstevigen én zijn populariteit te waarborgen.

De ideale tactiek daarvoor? Corruptiebestrijding. Onder beschuldiging van corruptie liet hij een aantal van zijn grootste concurrenten oppakken, terwijl het volk hem toejuichte als vernieuwer.

Ook met de religieuze macht rekende hij af. Het Huis van Saud was gebouwd op een precair evenwicht: de Sauds waren de wereldlijke heersers, maar ze gaven ruimte aan de ultraconservatieve wahabi’s als het ging over islamitische zaken. Door deze deal kwam Saudi-Arabië bekend te staan als een van de meest strikte jongetjes in de islamitische klas.

Totdat MbS daarmee afrekende. En nu? Nu heeft hij vrijwel geen tegenstand meer. „Hij staat bovenaan, daarna komt er een hele tijd niets”, vertelt een christelijke ondernemer uit de Verenigde Staten die al jaren in Riyad woont. „Dat hij zelfs andere prinsen gevangen liet zetten, was een duidelijk statement: niemand komt hier weg met iets wat ik niet toesta.”

Magneet

Het programma van MbS mag iedereen weten: van Saudi-Arabië een moderne, welvarende en aantrekkelijke staat maken. Het staat allemaal opgeschreven in het plan Vision 2030, dat op drie pijlers rust: Saudi-Arabië moet „het hart van de Arabische en islamitische wereld” worden, het moet dé verbindende schakel worden tussen Afrika en Eurazië, en het moet een wereldwijde magneet voor investeerders worden.

Dat kan, geloven steeds meer mensen. Zeker in Riyad, het onbetwiste hart van bestuurlijk en economisch Saudi-Arabië. In het centrum, in de moderne winkelcentra onder de beeldbepalende Koninkrijkstoren, zoeft een groep Saudi’s en toeristen via een pijlsnelle lift naar het uitkijkplatform hoog in de toren. Het is tegen zonsondergang en het uitzicht over de stad is adembenemend.

In de verte flitsen de laserlichten van Middle Beast al door de lucht. Dj’s produceren er hun eerste tonen van wat een lang en vooral luidruchtig programma gaat worden.

Dichterbij knipperen de lichtjes van Riyad Boulevard, een splinternieuw gezinsspektakel waar je kunt kijken en natuurlijk kunt kopen. Alle grote merken zijn hier vertegenwoordigd. Er zijn fonteinen, lichtshows, fastfoodketens en hypermoderne belevingscentra. Er is een replica van Disneyland, van Hollywood, van alles wat ertoe doet in de wereld van de consument.

Een oudere Saudische man heeft zijn vrouw meegenomen naar het uitkijkplatform hoog in de toren. Hij in het wit, zij in het zwart – zoals het hier al decennia gaat. Liefdevol legt hij zijn arm om haar heen, terwijl hij met de andere de opvallende elementen van de skyline van Riyad aanwijst.

Ja, hier boven op de toren is het niet moeilijk om te zien dat Saudi-Arabië definitief verandert. Deze stad in het midden van de woestijn lijkt op een sprookje, een fata morgana. Riyad heeft beslist alles in zich om een nieuw Dubai te worden.

„Voorheen kon je hen verplichten om de nikab te dragen, maar dat mag niet meer” - Mohammed, wiskundeleraar uit Abha

Nikab

Abha, een paar dagen later. In deze zuidelijke stad dicht bij de grens met Jemen gaat het leven, veel meer dan in Riyad, zijn gewone gang. Wiskundeleraar Mohammed heeft vrij deze dag en wijst de bezienswaardigheden van zijn stad aan.

En toch is de wind van de nieuwe tijd ook hier voelbaar. Naarmate de dag vordert, opent Mohammed zijn hart. De veranderingen in het koninkrijk gaan wel héél snel, knikt hij. Zijn twee vrouwen gaan gesluierd over straat, in een nikab, en dat geldt ook voor zijn dochters – hij heeft zeven kinderen. Maar als ze dat niet meer willen, als ze zouden besluiten de hoofddoek af te werpen, wat kan hij dan doen?

Het antwoord is: niets, en daar is Mohammed niet blij mee. „Voorheen kon je hen verplichten om de nikab te dragen, maar dat mag niet meer. Meiden kunnen nu de politie bellen als ze gedwongen worden en dan ga je als vader de gevangenis in.”

Dezelfde moeite heeft hij met grote muziekfestivals – het gerucht van de dj’s van Middle Beast is ook tot in Abha doorgedrongen. Maar opnieuw, wat kan hij doen? „Je mond dichthouden, anders pakken ze me op”, zegt hij herhaaldelijk. En: „Hij heeft het zo besloten, dus dan kun je niks.”

„Wat kan je doen? Gewoon je mond houden; ik wil niet de gevangenis in” - Mohammed, wiskundeleraar uit Abha

Zijn naam hoeft niet eens genoemd te worden, zijn ultieme macht is wijd en zijd bekend. Mohammed is bang dat „hij” nog verder zal gaan en het weekend naar de zaterdag en zondag zal verplaatsen. Of dat hij kerken zal toestaan, terwijl de profeet toch duidelijk heeft gezegd dat dat niet de bedoeling is. Of dat Mekka opengaat voor niet-moslims, of dat alcohol straks openlijk verkrijgbaar is in Saudi-Arabië. Gaandeweg komen er steeds meer pijnpunten boven. Maar steeds opnieuw zegt hij hetzelfde: „Wat kan je doen? Gewoon je mond houden. Ik wil niet de gevangenis in.”

Dat is wat iedereen doet in het Saudi-Arabië van vandaag. Of je nu staat te springen bij een danceconcert in Riyad of je dochter bezweert dat ze zich bij de aloude waarheid van de islam moet houden, over de machthebbers houd je gewoon je mond. Het nieuwe Saudi-Arabië is weliswaar hypermodern, maar niet vrij. Het pretpark heeft geen klachtenbalie.

Die avond stuurt Mohammed een bericht via WhatsApp. Hij vond het een geweldige dag, zegt hij. Even later volgt nog een bericht, met „een cadeautje van mij, uit liefde gegeven”. Het is een pdf met een boek: ”De sleutel om islam te begrijpen”. Zijn land mag dan steeds minder herkenbaar zijn, in zijn godsdienst vindt hij houvast.