De ongeveer 200 schapen, 230 koeien en 20 waterbuffels doen belangrijk werk in het Verdronken Land van Saeftinghe, legt Rob van Westrienen uit, directeur van Stichting Het Zeeuwse Landschap. „Ze houden in een deel van het gebied de begroeiing kort, trappen het open en brengen er mest op. Ze maken het gebied gevarieerder.” Zonder grazers groeit dit gebied dicht met riet en verdwijnt een belangrijk leefgebied voor onder andere trekvogels.

Rendabel

Van Westrienen is er daarom bezorgd over dat de begrazing duurder wordt, nu het vlees onverkoopbaar is. Onlangs ontdekte de Belgische overheid dat het vlees van koeien die in het Verdronken Land van Saeftinghe grazen, tot wel vier keer de toegestane hoeveelheid PFAS bevat. De zes organisaties die hier dieren laten grazen mogen geen vlees meer verkopen tot nader order van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en de Belgische evenknie. Het gaat om vijf Nederlandse en Vlaamse bedrijven en om de stichting FREE Nature.

Of zij zonder dit verdienmodel nog wel pachter van Het Zeeuwse Landschap kunnen blijven, wordt de komende maanden duidelijk, zegt Van Westrienen. Zo niet, dan zal Het Zeeuwse Landschap de begrazing op een andere manier moeten regelen. Maaimachines inzetten is in dit waterrijke gebied geen optie.

Gezondheid

PFAS zijn een groep chemische stoffen die nauwelijks afbreken in de natuur en schadelijk zijn voor de gezondheid. Ze kunnen het immuunsysteem verzwakken en tot kanker leiden. Hoe meer PFAS iemand in zijn bloed heeft, hoe schadelijker.

„Niemand kijkt ervan op dat er veel PFAS-vervuiling is in het Verdronken Land van Saeftinghe, aangezien dit natuurgebied aan de Westerschelde ligt”, zegt toxicoloog Jacob de Boer, die al decennialang onderzoek doet naar niet-afbreekbare stoffen zoals PFAS. Tweemaal per dag spoelt het zoute water van de Westerschelde dit natuurgebied in en uit. Deze zeearm is ernstig vervuild met PFAS. Vis uit de Westerschelde mag daarom al sinds mei 2022 niet meer gegeten worden.

De fabriek van het Amerikaanse bedrijf 3M in Zwijndrecht bij Antwerpen is een belangrijke bron van de PFAS-vervuiling in de Westerschelde, zegt De Boer. „3M heeft aangekondigd te stoppen met de PFAS-productie, maar er zijn meer bedrijven die PFAS lozen in de Schelde, onder andere textielbedrijven in de buurt van Oudenaarde.”

Het Zeeuwse Landschap hoopt op een financiële vergoeding van de vervuilers, zegt Van Westrienen. „Het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft een schadeclaim lopen tegen 3M. Wie weet kan daar compensatie vandaan komen voor het vlees dat nu niets meer waard is.”

3M heeft al toegezegd 571 miljoen euro aan de Belgische staat te betalen voor het saneren en schoonmaken van de grond en het vergoeden van omwonenden en landbouwers in de omgeving. Van Westrienen vreest dat het lang kan duren voordat 3M met geld voor de Nederlandse staat over de brug komt, terwijl er snel compensatie nodig is voor het vervuilde vlees.

„PFAS blijven nog lang aanwezig in de natuur, omdat ze niet afbreken” - Jacob de Boer, toxicoloog

„Ik probeer optimistisch te zijn. In de jaren tachtig had het water van de Westerschelde soms alle kleuren van de regenboog, omdat Brussel het riool op de Schelde loosde. Dat probleem is opgelost, maar we hebben nu te maken met onzichtbare vervuiling van chemische stoffen als PFAS en microplastics. We kunnen dit probleem ook aanpakken bij de bron, maar deze stoffen blijven dan nog lang aanwezig in de natuur, omdat ze niet afbreken.”

Verbod

Hij kijkt uit naar een Europees verbod op de productie van PFAS. Er ligt bij de Europese Commissie een voorstel om in Europa de productie van PFAS fors terug te dringen en uiteindelijk te verbieden.

Maar zelfs als dat verbod ingaat, wordt de natuur in en om de Westerschelde nog verder vervuild, zegt De Boer. „De Westerschelde wordt gebaggerd vanwege de scheepvaart. Door het baggeren worden oude PFAS uit de bodem losgewoeld. De Westerschelde blijft zo één grote vuile soep.”

Het vlees uit het Verdronken Land van Saeftinghe blijft de komende decennia te vervuild om te eten, verwacht De Boer. „In het verleden hadden we te maken met vervuiling van DDT, pcb’s en dioxines. Die stoffen zijn nog steeds niet uit het milieu. Vissers in de Merwede mogen nu, veertig jaar later, nog geen paling vangen vanwege de dioxines en pcb’s die erin zitten. In moedermelk zitten deze stoffen ook nog. Voor PFAS geldt ook dat het minimaal veertig, vijftig jaar duurt voordat ze minder voorkomen in het milieu.”

Stieren

De waterbuffels kunnen voorlopig blijven grazen in het gebied, omdat deze niet van een bedrijf maar van een stichting zijn. „Wij doen in opdracht van de provincie Zeeland een proefproject in het Verdronken Land van Saeftinghe om te ontdekken hoe waterbuffels het landschap gebruiken, of ze het anders doen dan gewone runderen”, zegt Roeland Vermeulen van stichting FREE Nature. De kudde zal volgens hem wel veranderen nu het vlees onverkoopbaar is. „We hebben nu natuurlijke kuddes, dus stieren en koeien bij elkaar. Er worden ook kalveren geboren. We zullen de stieren weghalen, om te voorkomen dat de dieren zich nog voortplanten.”

Hij denkt dat het voor de gezondheid van de waterbuffels geen probleem is om in een vervuild gebied te grazen, omdat ze veel minder lang leven dan mensen en de blootstelling aan PFAS vooral op langere termijn tot gezondheidsproblemen leidt.