Eind vorig jaar hield de kleine vergrijsde gemeente haar laatste dienst in het kerkgebouw, omdat ze is samengegaan met de hervormde gemeente van ’s-Graveland en de gezamenlijke erediensten worden gehouden in de kerk in ’s-Graveland. De kerkenraad zag BLOK als ideale partij voor de overname. BLOK kwam aan belangrijke voorwaarden tegemoet, onder meer dat de kerk beschikbaar blijft voor rouwdiensten en dat voor verhuur specifieke regels worden gehanteerd. BLOK was bereid de kerk open te stellen voor de inwoners van Kortenhoef.

Voor de overname van kerk en pastorie diende wel duidelijkheid te komen over het al dan niet betalen van overdrachtsbelasting. Op basis van eerdere overdrachten van religieus onroerend goed in Nederland was er bij beide partijen vertrouwen dat met succes aanspraak kon worden gemaakt op vrijstelling van het betalen van overdrachtsbelasting. Hiervoor werd een aanvraag bij de Belastingdienst ingediend.

Op een eerste negatieve beschikking volgde eind maart een definitieve afwijzing. Het bestuur van BLOK ziet nu „met pijn in het hart” van de overname af. „De te betalen overdrachtsbelasting geeft een te grote druk op de toekomstige exploitatie van kerk en pastorie”, zegt voorzitter Jan Willem Nienhuis in een persverklaring.

Volgens de Belastingdienst is er geen sprake van een „taakoverdracht”, omdat de stichting geen kerkdiensten organiseert.

„We betreuren het ten zeerste dat de Belastingdienst zich zo restrictief opstelt”, reageert Nienhuis. „Er waren afspraken vastgelegd voor een kerkwaardige exploitatie: het gebouw blijft –net als nu– beschikbaar voor kerkdiensten, rouw- en trouwdiensten, kunstexposities, concerten en gemeenschapsactiviteiten. De naastgelegen pastorie, die al jaren wordt verhuurd, mag gedurende meerdere decennia contractueel geborgd niet worden verkocht. De huuropbrengst wordt volledig ingezet voor het onderhoud van de kerk. Wij hebben een model ontwikkeld dat het kerkgebouw duurzaam beschikbaar houdt voor de gemeenschap van Kortenhoef. Nu dreigt dit financieel onhaalbaar te worden gemaakt.”

„Smalle interpretatie”

Nienhuis verwijst naar de Protestantse Kerk in Nederland. „In haar visiedocument ”Speelruimte gezocht” onderkent ze dat instandhouding van kerkgebouwen nadrukkelijk tot het algemeen nut behoort. Toch houdt de Belastingdienst vast aan een uiterst smalle interpretatie: alleen het houden van kerkdiensten telt. Als dit landelijke beleid wordt doorgezet, dreigt een scenario waarin tientallen leegkomende kerken de komende jaren enkel nog eindigen als appartementencomplex of evenementenlocatie. Daarmee verdwijnt hun maatschappelijke betekenis en raakt hun functie als plek van ontmoeting en gemeenschapszin onherroepelijk verloren.”

„Zolang de Belastingdienst vasthoudt aan een strikt formele interpretatie van wat een ANBI-taak is, maakt ze het lokale gemeenschappen vrijwel onmogelijk om kerkgebouwen te behouden voor publiek gebruik”, concludeert Nienhuis. „Er is dringend behoefte aan een toekomstbestendig fiscaal kader dat (religieus) erfgoed beschermt tegen commerciële uitverkoop.”

PKN-scriba René de Reuver zegt, gevraagd om een reactie, te weinig te weten over de specifieke situatie in Kortenhoef om daar inhoudelijk op in te kunnen gaan. „Wel verwachten we rond de verkoop van kerkelijke gebouwen steeds vaker tegen uitdagingen aan te lopen. Wij vinden het onwenselijk dat de overdrachtsbelasting uiteindelijk bepaalt of een gebouw behouden kan blijven of verkocht moet worden aan een commerciële partij.”

Makelaar

De kerkenraad van Kortenhoef heeft nu een in kerkelijk onroerend goed gespecialiseerde makelaar in de arm genomen voor de verkoop van kerk en pastorie, nog steeds onder de eerder gestelde voorwaarden, en de daarvoor te voeren onderhandelingen.