Het is 2017 als Middendorp in de Litouwse hoofdstad Vilnius een jonge officier ontmoet. „Hij overhandigde me een dun boekje. „Dit heeft bijna elk huishouden in Litouwen”, zei hij. De titel sprong direct in het oog: “Wat te doen als de Russen komen?” Ik vroeg hem wat zijn grootste angst was. Hij keek naar de grond en antwoordde uiteindelijk: „Dat we er niet klaar voor zijn”.”

De ontmoeting zet de voormalige topmilitair naar eigen zeggen aan het denken. „Toen Rusland in 2022 Oekraïne binnenviel, zagen we hoe snel veiligheid kan omslaan in extreem gevaar. Wat als Nederland in een dergelijke situatie terechtkomt? Die vraag resulteerde in het schrijven van mijn vrijdag verschenen boek ”De vredesparadox”.”

De oud-commandant schetst daarin het scenario dat Russische bommen de havens in Rotterdam treffen. „Dan valt de logistiek stil en kan elektronica uitgeschakeld worden. Dat betekent geen verlichting, geen verwarming en geen internet. Supermarkten moeten hun deuren sluiten en ziekenhuizen komen zonder stroom te zitten.”

Drones

Vooralsnog verwacht Middendorp niet dat Rusland daadwerkelijk van plan is Rotterdam aan te vallen. „Maar als de oorlog in Oekraïne escaleert en de NAVO betrokken raakt, kan dat zomaar anders zijn. Ik wil geen angst zaaien, maar in een steeds grimmiger wordende wereld is ook de veiligheid van Nederland niet gegarandeerd. Daarom moeten we weerbaar worden, klaar zijn voor het onverwachte.”

Hoe moet Nederland zich dan voorbereiden? „Wat betreft geopolitieke dreigingen –afkomstig van Rusland of andere vijandige mogendheden– is een belangrijke rol weggelegd voor de overheid en het leger. Om weerstand te kunnen bieden heb je mankracht en voldoende voorraden nodig . Daar hapert het. In de tijd dat ik bij defensie zat, moest ik vanwege bezuinigingen 12.000 mensen ontslaan. En als we wapens en munitie aan Oekraïne leveren, zijn onze schappen leeg. Daarom is het noodzakelijk dat we investeren in voorraden en dat de defensie-industrie indien nodig snel opgeschaald kan worden.”

Weerbaarheid betekent volgens de oud-commandant ook dat defensie flexibel is en zich aanpast aan nieuwe oorlogsmethoden. „Vandaag de dag wordt in conflicten veel gebruikgemaakt van drones. Daarom moet ook Nederland in onbemande systemen investeren. Maar ook de grondverdediging moet versterkt worden, bijvoorbeeld met tanks. Daarnaast moeten overheid en leger intensiever samenwerken op het gebied van cyberbeveiliging. Zeker omdat cyberaanvallen en sabotageacties al op grote schaal plaatsvinden.”

Trump

Internationale samenwerking is eveneens een kernvoorwaarde, vindt Middendorp. „Als je als Europa en de NAVO sterk staat, is de drempel om aan te vallen hoog voor Rusland.” De vraag is of die eensgezindheid met Donald Trump als nieuwe Amerikaanse president haalbaar is. Bang dat Amerika uit de NAVO stapt is de oud-commandant echter niet. „Amerika heeft zijn partners ook nodig. Trump is zakenman genoeg om dat te beseffen.”

Wel is het volgens de oud-topmilitair voor de hand liggend dat Europa meer gedwongen wordt haar eigen koers te varen. „Dat vereist onder meer dat we autonoom kunnen optreden. We gebruiken al wel dezelfde brandstoffen en maken afspraken over de kalibers van wapensystemen. Maar in het gebruik van voertuigen en vliegtuigen bestaat veel diversiteit. Dat moet meer op elkaar afgestemd worden.”

„Amerika heeft zijn partners ook nodig; Trump is zakenman genoeg om dat te beseffen” - Tom Middendorp, oud-commandant der Strijdkrachten

Overigens wordt de samenleving niet alleen geteisterd door geopolitieke spanningen en cyberdreigingen. Ook klimaatverandering en extremere weersomstandigheden, met als gevolg een stijgende zeespiegel, eisen weerbaarheid. Deltawerken zijn daar een mooi voorbeeld van, vindt Middendorp. „Maar we hebben ook crisisbeheer nodig.”

Noodzakelijk vindt de oud-commandant dat de overheid transparanter wordt richting haar burgers. „Welke maatregelen kunnen we treffen? Maar ook: wat kunnen we niet? Belangrijk is dat die vragen vertaald worden naar lokale niveaus. Gemeentes kunnen soms beter in kaart brengen wat de risico’s van bijvoorbeeld overstromingen zijn.”

Lucifers

Hoe goed dreigingen het hoofd geboden kunnen worden, hangt volgens Middendorp ook af van de kracht van gemeenschappen en burgers. „Iedereen kan iets bijdragen door zichzelf eenvoudige vragen te stellen. Ben ik voorbereid op de risico’s van een overstroming? Zijn mijn wachtwoorden veilig genoeg? Heb ik een oplossing als de energievoorziening wordt verstoord?”

„Zorg dat je contant geld achter de hand hebt; als computersystemen worden gehackt kun je niet meer bij je geld” - Tom Middendorp, oud-commandant der Strijdkrachten

Als die vragen niet beantwoord kunnen worden, is het goed om maatregelen te nemen. „Zorg bijvoorbeeld voor een noodpakket met water, ingeblikt voedsel, kaarsen en batterijen en zorg voor warme kleding zodat in geval van nood een aantal dagen overbrugd kunnen worden. Leer hoe je vuur kunt maken met aanstekers, lucifers of vuursteen en maak een vluchtplan voor als er brand uitbreekt. Zorg ook dat je contant geld achter de hand hebt, want als computersystemen worden gehackt kun je niet meer bij je geld. Dit zijn kleine acties, maar maken jezelf, je gezin en je buurt wel veiliger.”

Dat betekent niet dat er in de toekomst geen onwenselijke situaties meer plaatsvinden, stelt Middendorp. „Helaas is niet alles te voorspellen. In Afghanistan werden we met bermbommen geconfronteerd. Die hadden we nog nooit gezien. We kunnen dus niet alle rampen voorkomen, maar een goede voorbereiding helpt wel om sneller te schakelen.”