Verschillende auteurs geven duiding bij een actueel onderwerp

Amerika kent een onwrikbaar tweepartijenstelsel. Afwisselend beheersen Republikeinen en Democraten het politieke toneel. Al meer dan anderhalve eeuw. Dat geeft duidelijkheid. De een wint of de ander wint, zij het dat het niet zelden voorgekomen is dat de president van de ene partij is en de meerderheid in de Senaat of het Huis van Afgevaardigden van de andere. Dat vereist enig geven en nemen. Meestal lukt dat. Beide partijen moeten zich dan wel samen verbonden weten met de gemeenschappelijke zaak.

Polariserend effect

Ziet men de andere partij als een groot gevaar voor het land, als de vijand die onschadelijk gemaakt moet worden, dan ontstaat een heel andere situatie. Dan is een verkiezingsoverwinning van die andere partij geen reden om zich daarbij neer te leggen. Zo leidde de overwinning van Lincoln in 1860 tot de Amerikaanse Burgeroorlog. De huidige situatie in de VS begint daar een beetje op te lijken.

Een tweepartijenstelsel heeft onmiskenbaar een polariserend effect. Met slechts twee kanshebbende partijen en kandidaten is er voor de kiezer niet zo veel keus. Stel dat je in Nederland alleen maar zou kunnen kiezen tussen D66 en de PVV. Principieel gezien is de ene partij niks en de andere partij net zomin. Wat moet je dan?

Een stelsel met twee partijen heeft onmiskenbaar een polariserend effect

Voor een christelijke partij, die het van een kleine minderheid moet hebben, is in een dergelijk politiek systeem geen ruimte. In Canada probeert de Christian Heritage Party al jarenlang voet aan de grond te krijgen, maar zonder succes.

Verlies aanvaard

Wezenlijk voor een democratisch bestel is natuurlijk dat de stemmen correct geteld worden en dat alle partijen de uitkomst van de verkiezingen accepteren. Dat liep bij de vorige presidentsverkiezingen fors uit de hand. Ook nu kan dat een levensgroot probleem worden. In de peilingen gaan Trump en Harris vrijwel gelijk op. Bij een eventueel verlies zal Trump nog meer dan vier jaar geleden zijn aanhang oproepen om zich daar niet bij neer te leggen.

Ongetwijfeld zijn er heel wat landen in de wereld waar je de uitslag van de verkiezingen niet erg serieus kunt nemen. Soms worden daar ook al voor de verkiezingen kandidaten en partijen uitgeschakeld en heeft de oppositie weinig of geen toegang tot de media.

In Europa (Rusland en nog wat landen daar in de buurt niet meegerekend) heerst tot dusver het beeld dat verkiezingen eerlijk verlopen. Wie verloren heeft, moet gewoon zijn verlies nemen, in de hoop dat het de volgende keer beter zal gaan. Ook extreme partijen hebben zich vrijwel altijd bij hun verlies neergelegd.

Na eerdere spectaculaire successen moest Hitler bij de Rijksdagverkiezingen van november 1932 34 van zijn 230 zetels inleveren. Dat leidde er niet toe dat Hitlers Sturmabteilung (SA) het Rijksdaggebouw bestormde om de ‘gestolen’ zetels alsnog te claimen. In Nederland verloor de CPN na haar spectaculaire winst van 1946 (tien zetels in een Tweede Kamer met honderd leden) bij de vier daaropvolgende verkiezingen iedere keer zetels. Toch hebben de communisten dat verlies steeds geaccepteerd.

Transparant

Wanneer de verliezende partijen daartoe echter niet meer bereid zijn, is het einde van het democratische systeem in zicht. Er is dus reden te over om de verkiezingsprocedures te beveiligen en zo transparant mogelijk te maken. Zeker in hoogontwikkelde landen moet dat mogelijk zijn.

Zorg voor een correcte kiezersregistratie. Stem met papieren stembiljetten. Bij elektronisch stemmen is het moeilijker te bewijzen dat alles secuur verlopen is. Zorg voor voldoende stembureaus, zodat de kiezers niet ver moeten reizen en niet lang in de rij hoeven staan. Stemmen per brief of per volmacht moet zo veel mogelijk beperkt worden. Daar is immers gemakkelijker mee te knoeien. Zodra de stembus gesloten is, moeten de stemmen in het stembureau geteld worden, waarbij waarnemers van de verschillende partijen aanwezig mogen zijn.

Zo kan er een verkiezingsuitslag komen die iedereen accepteert. Dat is van groot belang voor de geloofwaardigheid van ons democratische stelsel. Wel blijft het probleem van lastercampagnes en de massale verspreiding van nepnieuws. Vroeger was dat ook wel aan de orde, maar tegenwoordig vinden die via de sociale media veel gemakkelijker en massaler ingang. Zeker van Donald Trump geldt dat hij de leugen als wapen hanteert.

Verkiezingscampagnes kosten altijd veel geld, maar zeker bij de presidentsverkiezingen in de VS gaat het om geweldige bedragen. Dat maakt de kandidaten gemakkelijk afhankelijk van rijke geldschieters. Zo geeft Elon Musk, steenrijk geworden door Tesla, royale steun aan Trump, maar verlangt hij daar uiteraard heel wat voor terug. Dat bederft de Amerikaanse politiek tot in de grond toe.

Belanghebbenden

Vanuit Europa zijn we niet alleen toeschouwers, maar ook belanghebbenden. Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn we voor onze veiligheid afhankelijk van de VS. Als Trump gekozen wordt, hoe loyaal blijft hij dan aan de NAVO? En valt straks de omvangrijke Amerikaanse steun aan Oekraïne weg? Om die reden liever geen tweede termijn voor Trump.

De Amerikanen zelf zullen vooral naar de binnenlandse situatie kijken. Voor orthodoxe christenen weegt een aantal ethische strijdthema’s –zoals abortus, homoseksualiteit en transgenders– zwaar. Je kunt je voorstellen dat zij, ondanks Trumps levensgedrag, dan toch maar op hem stemmen. In een tweepartijenstelsel heb je nu eenmaal weinig keus.

Wat goed, waar en recht is, wordt niet bij meerderheid van stemmen beslist

Vergeleken met andere politieke structuren heeft onze democratie onmiskenbaar grote waarde. Het is de minst slechte regeringsvorm, moet Churchill eens gezegd hebben. Maar wat goed, waar en recht is, wordt niet bij meerderheid van stemmen beslist. Laten we ook dat niet vergeten.

De auteur is oud-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad.