Iedereen houdt van licht. Totdat het schijnt op dingen die je liever niet wilt zien. Toch heeft de journalistiek de taak duistere zaken aan het licht te brengen, juist ook in onze gezindte.
Sinds zo’n twee jaar investeert het RD structureel in onderzoeksjournalistiek. Journalistiek speurwerk doen we al decennia –oudere lezers zullen zich de artikelen rond een piramidespel in de gereformeerde gezindte herinneren– maar een paar jaar geleden hebben we collega Geerten Moerkerken gevraagd om dit naar een hoger niveau te brengen. Met deze vorm van journalistiek steken collega’s een spade dieper dan zij meestal doen. Zij onderzoeken –gedurende een langere periode– een thema, een organisatie, een misstand.
Maar waarom eigenlijk? In een tijd waarin nepnieuws aan de orde van de dag is en wantrouwen als betonrot aan de samenleving knaagt, is het nodig dat journalistiek een tegenwicht biedt. Door feiten inzichtelijk te maken, door verbanden te leggen. Door niet achter iedere hype aan te rennen, maar verdieping te brengen.
Voor christenen ligt er een extra motivatie: de liefde voor waarheid. Waarheid wil niet alleen zeggen het bezitten van de juiste kennis. Maar in de diepe Bijbelse zin van het woord is waarheid veelomvattend: een christen begrijpt die waarheid (Joh. 8:32), heeft die in zich (1 Joh. 1:6-8) en wandelt er zelfs in (Ps. 86:11). Vanuit de overtuiging dat God een God van waarheid is, werkt een christenjournalist eraan om door onderzoek de waarheid aan het licht te brengen. Strikt genomen mág een christenjournalist niet oppervlakkig te werk gaan, maar hoort het bij zijn taak om goed onderzoek te doen voor hij iets schrijft.
Dan zal het vizier ongetwijfeld op de proabortuslobby zijn gericht, of de genderbeweging? Zeker, als we daarvoor journalistieke aanleiding zien voeren we ook bij zulke groepen onderzoek uit. Maar we richten óók de blik op de eigen kring. Dat is minder populair. Toch heeft onderzoeksjournalistiek voor ons ook die functie. Het is belangrijk dat waar macht is, ook controle plaatsvindt. En ook in onze gezindte speelt macht een rol. Soms zichtbaar: waar bijvoorbeeld veel geld omgaat in diaconieën of goede doelen. Soms veel minder zichtbaar: waar afhankelijkheidsrelaties bestaan, bijvoorbeeld in pastoraat. Macht is soms nodig, nuttig zelfs. Maar we belijden ook dat we zondige mensen zijn, dus ook hier ligt misbruik van die macht op de loer.
Nogal eens klinkt na publicaties over negatieve zaken in de eigen achterban de vraag: „Was het nu nodig om de vuile was buiten te hangen?” Soms lijkt de schrik groter over het feit dat bepaalde misstanden naar buiten komen dan over het feit dat ze in de eerste plaats zijn begaan en dat anderen daar de dupe van geworden zijn. Dat komt omdat we ons schamen voor wat er fout ging. Terecht, maar te vaak schieten we dan in de reflex van bescherming: van daders, van het eigen imago, van de lieve vrede.
„Soms lijkt de schrik groter over het feit dat misstanden naar buiten komen, dan over het feit dat ze in de eerste plaats zijn begaan” - Hoofdredactie
Bovendien speelt onze menselijke natuur daarin een rol. De Bijbel tekent ons als mensen die „de duisternis liever hebben dan het licht” (Joh. 3:19). Het evangelie brengt echter radicaal licht in de duisternis. En, zo tekent de gereformeerde belijdenis terecht, dat gaat in de eerste plaats om ontdekkend licht. Licht dat het deksel eraf haalt. In dat licht heeft onderzoeksjournalistiek een confronterende taak. Maar uiteindelijk is die ook bevrijdend.
Het vraagt moed en wijsheid om open te staan voor deze vorm van journalistiek. Binnen de eigen achterban, want soms komt hierdoor inderdaad vuile was buiten te hangen. Het vraagt ook van een krant wijsheid en behoedzaamheid om onderzoek te doen, zeker binnen de eigen kring. Zelfs daar waar aantoonbaar onrecht is of sprake van daders, is het de verantwoordelijkheid van een journalist zoveel als mogelijk de schade die een publicatie met zich mee kan brengen, te beperken. De publicatie is er niet op gericht om personen te beschadigen, maar om onrecht aan te wijzen, om structuren van macht bloot te leggen. Met het doel dat te veranderen.
Zo werkt christelijke onderzoeksjournalistiek vanuit een diepe overtuiging dat de waarheid niet beschadigt, maar uiteindelijk –al doet dat pijn– vrijmaakt (Joh. 8:32).
Reageren? Mail naar hoofdredactie@rd.nl
