Het zijn beroerde weken voor iedereen die de geesteswetenschappen –taal, literatuur, geschiedenis, cultuur en religie– een warm hart toedraagt. Opleidingen verdwijnen, vakken vervallen en specialistische studies worden samengevoegd in brede bachelors. Dat is zorgelijk, want de samenleving heeft meer dan ooit behoefte aan mensen die verder kunnen kijken dan het hier en nu.
Er vallen harde klappen bij de geesteswetenschappen. Het bestuur van de Leidse universiteit kondigde afgelopen week aan dat de faculteit flink op de schop gaat. De bachelors African Studies en Latin American Studies worden geschrapt. Chinees, Japans, Koreaans en Zuid- en Zuidoost-Aziëstudies gaan voortaan op in de nieuwe bachelor Aziëstudies. Frans, Duits en Italiaans fuseren tot een brede bachelor.
Utrecht kwam deze week met een soortgelijk bericht. De academie in de Domstad stopt met Duits, Frans, Keltisch, Italiaans, religiewetenschappen en islam en Arabisch. Vanaf 2026-2027 neemt de universiteit geen nieuwe studenten meer aan bij deze opleidingen; in 2030 valt het doek definitief.
Hoewel er al langer beknibbeld wordt op de geesteswetenschappen, zijn deze plannen toch opmerkelijk. Juist Leiden heeft immers een eeuwenoude reputatie als talenstad. Met deze ingrepen dreigt er een einde te komen aan unieke expertise – of dreigt die in ieder geval te verschralen. Dat is een verlies voor een universiteit die bekendstaat als een van de meest internationaal georiënteerde van Nederland.
Het Leidse en het Utrechtse universiteitsbestuur rechtvaardigen de maatregelen door te wijzen op de noodzaak tot bezuinigen. Bovendien is er weinig animo voor de betrokken geesteswetenschappelijke opleidingen. Vanuit louter economisch oogpunt geredeneerd is dan één en één snel twee en lijkt het snijden in deze studies niet meer dan logisch.
Toch, wie zo redeneert, gaat een paar stappen te snel. Want ja, het studentenaantal bij deze disciplines is laag. Maar nee, dat maakt deze opleidingsrichtingen niet per definitie sneu of irrelevant. Integendeel. Onder meer Remco Breuker, hoogleraar Koreastudies in Leiden, wees er daags na de aankondiging op dat universiteiten zich niet allereerst moeten afvragen wat de individuele student oplevert, maar juist wat het kost wanneer de betreffende expertise uit Nederland verdwijnt. Daarmee slaat hij de spijker op z’n kop.
De Nederlandse samenleving wordt steeds diverser en internationale vraagstukken steeds ingewikkelder. Kennis van de taal, cultuur en historie van machten als China, Japan of Afrika is hard nodig voor het begrijpen en duiden van geopolitieke ontwikkelingen vandaag de dag.
Geesteswetenschappen zijn dé plek waar studenten leren nadenken over grote vraagstukken, waar ze leren omgaan met culturele verschillen en waar ze nadenken over religieuze identiteitsvorming. Vakken als literatuurgeschiedenis, filosofie en religiewetenschap vormen studenten daarmee tot kritisch denkende burgers die een weloverwogen bijdrage kunnen leveren aan het maatschappelijke debat.
Door geesteswetenschappelijke opleidingen te verschralen, dreigt historische en culturele kennis verloren te gaan. En dat is niet alleen een verarming voor het onderwijs, maar voor de hele samenleving.
