Een maatschappijbrede aanpak is nodig om bedreigingen in Europa het hoofd te bieden. In zijn rapport ”Samen veiliger” adviseert de Finse oud-president Sauli Niinistö niet alleen de krijgsmachten, maar heel de samenleving in de Europese Unie in staat van paraatheid te brengen.
Wie woensdag dacht radicale plannen te gaan horen, kwam echter bedrogen uit. Niinistö wordt niet erg concreet en bouwt in zijn rapport voort op ideeën die al eerder zijn geuit. Maar de gedachte achter zijn rapport vraagt wel een verandering van gedachten. Veiligheid is niet slechts een zaak voor politici en militairen; ieder individu moet aan de slag.
Ook burgers moeten de noodzaak van veiligheid inzien, aldus Niinistö. Of het nu gaat om de dreiging van klimaatverandering, pandemieën of van een conflict met Rusland, iedere Europeaan moet in staat van paraatheid komen. „We moeten van reactie naar proactieve paraatheid. Paraat zijn is een houding. We moeten laten zien dat we sterk zijn”, aldus Niinistö. „Je voorbereiden op het ergste kan helpen om het te voorkomen”, sprak voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen woensdag tijdens de persconferentie met de Finse oud-president.
Winteroorlog
Dat ze dit voorjaar Niinistö vroeg een rapport te schrijven, lijkt een logische keuze. Wie beter dan de oud-president van een land dat een 1340 kilometer lange grens met Rusland deelt, kan een advies schrijven over de te nemen maatregelen om de civiele en militaire paraatheid in de EU te verbeteren?
Niinistö, van 2012 tot 2024 premier van Finland, weet als geen ander wat de Russische oorlogsdreiging inhoudt. Zijn land –sinds 1917 onafhankelijk van de voormalige Sovjet-Unie– vocht in 1939 en 1940 de Winteroorlog uit tegen de Russen. Tot de NAVO-toetreding in 2023 bleef Finland altijd neutraal.
De geschiedenis zorgt ervoor dat „elke Fin zijn land verdedigt”, sprak Niinistö in maart, toen hij aan zijn klus begon. „Wie sterk is, wordt niet aangevallen. Daarom moet Europa sterker zijn dan het nu is”, gaf de oud-president aan.
CIA
De EU zou ongeveer 20 procent van de begroting, die ruim 1000 miljard euro over zeven jaar bedraagt, moeten reserveren voor veiligheid en crisisparaatheid, adviseert Niinistö nu in zijn 165 pagina’s tellend rapport.
Veiligheid hangt niet alleen af van militaire oplossingen, aldus Niinistö. Europa moet ook rekening houden met cyberaanvallen of andersoortige bedreigingen. Up-to-date inzicht is nodig om de bedreigingen constant te monitoren, redeneert de Fin. Daarom zouden de lidstaten groen licht moeten geven voor een „volwaardige inlichtingendienst op EU-niveau”. Een EU-versie van de CIA dus, die lidstaten moet helpen saboteurs en spionnen van wie het in Europa wemelt uit te schakelen door onderling informatie te delen. Een controversieel plan.
Op militair gebied waarschuwt Niinistö in zijn rapport voor het ontbreken van een duidelijk plan voor een aanval tegen een lidstaat en het ontbreken van EU-capaciteit om samen te werken op defensiegebied.
Defensie is nog steeds een nationale aangelegenheid, hoewel Brussel steeds meer ziet in samenwerking. Zo hebben Von der Leyen en NAVO-chef Mark Rutte dinsdag gezegd een werkgroep op te richten om nauwere samenwerking tussen de EU en de NAVO te realiseren. Ook zal beoogd Eurocommissaris Defensie Andrius Kubilius aan de slag gaan met de coördinatie van het defensiebeleid tussen lidstaten en de ondersteuning van de Europese militaire industrie.
Brussel speelt al langer met het idee meer te investeren in de Europese defensiesector. Begin maart presenteerde Brussel een defensie-industriestrategie die gericht is op het stimuleren van de wapenproductie op Europese grond.
Lachertje
Een gebrek aan langetermijnorders, zekerheid over de levering van grondstoffen en samenwerking, resulteren erin dat wapenfabrikanten uit de EU onvoldoende productiefaciliteiten kunnen opzetten. Daarbij komt dat een gebrek aan financiering zich uit in het ontwijken van financieel risico, waardoor de Europese defensiesector technologisch achterloopt. Volgens schattingen van de Commissie is er de komende tien jaar in ieder geval nog zo’n 50 miljard euro nodig om te kunnen blijven concurreren met wereldspelers uit de VS en China.
Leonardo producent van onder meer raketten is met 15 miljard euro omzet de grootste speler in de EU op het gebied van wapentuig. Maar bij ’s werelds grootste producent, het Amerikaanse Lockheed Martin, jaaromzet van omgerekend 60 miljard euro uit wapenverkopen, is de Italiaanse wapenfabrikant een lachertje.
De Europese Investeringsbank (EIB) is nu bezig met een inventarisatieronde om te kijken hoe ze de defensie-industrie kan tegemoetkomen met aanvullende financiering van ”dual useprojecten”, die geschikt zijn voor zowel militaire als civiele toepassingen. Maar het grootste probleem blijft toch wel het gebrek aan samenwerking. Minder dan een op de vijf investeringen in defensieprogramma’s worden door EU-landen gezamenlijk gedaan en circa 80 procent van de defensieaanbestedingen wordt door de hoofdsteden toegewezen aan een producent uit eigen land.
Volgens Niinistö moet dat helemaal anders. De adviezen uit zijn rapport worden de leidraad voor de volgende Commissie, die mogelijk op 1 december uit de startblokken sprint. Niinistö’s ideeën over de aanpak van bedreigingen zijn al opgenomen in de functieomschrijvingen van de beoogde Eurocommissarissen, aldus Von der Leyen woensdag.
