De handelsakkoorden tussen de Europese Unie en Marokko over vis- en tuinbouwproducten uit de door Marokko bezette Westelijke Sahara zijn illegaal. Brussel en Rabat hebben het zelfbeschikkingsrecht van het Saharaanse volk geschonden, omdat hun deals over de exploitatie van het bezette gebied zonder toestemming van de bevolking tot stand kwamen. Dat besliste het Europese Hof van Justitie vrijdag. Het arrest, waartegen geen beroep meer aangetekend kan worden, heeft een grote politieke lading.

De uitspraak van de hoogste Europese rechter leidde tot uitbarstingen van vreugde in de Saharaanse vluchtelingenkampen in Algerije. Het Front Polisario, dat voor een onafhankelijk Westelijke Sahara strijdt en de zaak tegen de EU had aangespannen, sprak van „een historische overwinning” voor het Saharaanse volk.

Lees ook

Het verzwegen conflict dat de relatie tussen Marokko en Europa beheerst

Reputatieschade

De Europese Commissie probeerde de reputatieschade zo veel mogelijk te beperken. In een korte gezamenlijke verklaring vermeden voorzitter Von der Leyen en buitenlandchef Borrell inhoudelijk in te gaan op de kern van de zaak. Wel spraken ze de wil uit de „diepe vriendschapsbanden” met Rabat nog strakker aan te halen, ondanks de bezetting en een lange reeks van verontrustende rapporten over schendingen van de mensenrechten in het door Marokko bezette deel van de Westelijke Sahara.

Weinig diplomatiek was de Marokkaanse reactie. Het ministerie van Buitenlandse Zaken in Rabat beschuldigde de Europese hoge rechters van het maken van „verdachte feitelijke fouten”, „totale onwetendheid” en „schaamteloze politieke vooringenomenheid”. Om welke onjuistheden het ging, bleef onduidelijk. Marokko beschouwt de Westelijke Sahara als een vanzelfsprekend deel van het koninkrijk.

Dit is een historische overwinning voor het Saharaanse volk - Front Polisario, onafhankelijkheidsgroep

In eerste instantie had het gerecht in Luxemburg de EU-verdragen met Marokko over de Westelijke Sahara al vernietigd. Dat gebeurde in 2016 met het visserijakkoord en in 2018 met het verdrag over vrije invoer in de EU van groenten en fruit. Daarbij liet het hof er geen twijfel over bestaan dat de Westelijke Sahara –tot 1975 een Spaanse kolonie en sindsdien bezet door Marokko– een „afzonderlijk en verschillend” gebied is van Marokko.

Rabat had volgens de Europese rechters geen enkele zeggenschap over de Westelijke Sahara. Ook niet als „feitelijke beherende macht”, zoals de Europese Unie deed en nog steeds doet. Zonder de uitdrukkelijke toestemming van het volk van de Westelijke Sahara konden Europa en Marokko geen deals sluiten over dat gebied.

Gevlucht

Brussel legde zich niet bij de uitspraken neer. Zowel de Europese Commissie als de Raad gingen in beroep. Tegelijk probeerden ze aan de vereiste toestemming van de bevolking te voldoen door een reeks organisaties van pro-Marokkaanse kolonisten in het bezette gebied in een zogenoemd consultatieproces te raadplegen.

Nu blijkt dat het Europese hof daar geen genoegen mee neemt. „Het consultatieproces werd niet gehouden onder het volk van de Westelijke Sahara, maar onder de huidige inwoners van dat gebied, los van de vraag of ze tot het Saharaanse volk behoren”, aldus het arrest. De voorbije vijftig jaar heeft Marokko een actieve kolonisatiepolitiek in de bezette Westelijke Sahara gevoerd, waardoor de samenstelling van de bevolking drastisch gewijzigd is.

Bovendien zijn veel Saharanen gevlucht, waardoor Marokkanen nu de meerderheid in het gebied vormen. Naar schatting driekwart van de Saharaanse bevolking woont in de vluchtelingenkampen in Algerije. Terwijl de politieke leiding van de EU dit feit steeds heeft genegeerd, blijken de Europese rechters zich er bewust van.

Volgens de Spaanse professor internationaal publiekrecht Juan Soroeta kan Polisario als vertegenwoordiger van het Saharaanse volk nu een schadevergoeding eisen. Op grond van de nu vernietigde verdragen heeft Marokko immers jarenlang en tegen gunstige voorwaarden vis en tuinbouwproducten uit bezet gebied met de EU verhandeld.