Waar in 2001 jaarlijks nog 4,6 miljoen mensen stierven aan de infectieziekten malaria, tuberculose (tbc) en hiv, zijn dat er tegenwoordig jaarlijks 2,4 miljoen. Een enorme vooruitgang, aldus directeur Peter Sands, die zegt dat er dankzij de inspanningen van The Global Fund „65 miljoen levens zijn gered”.

The Global Fund werd opgericht in 2002 voor de bestrijding van malaria, tbc en hiv, drie van de dodelijkste infectieziekten. Vooral in arme landen maken ze veel slachtoffers. Het fonds is de belangrijkste financierder in de strijd tegen deze ziektes. Zo verloopt 63 procent van de internationale financiering voor malariabestrijding via The Global Fund.

Het budget van het fonds is grotendeels afkomstig van landen. In 2022 werd een recordbedrag van ruim 14 miljard euro opgehaald, waarvan Nederland 180 miljoen euro toezegde. Volgens directeur Peter Sands hebben de gulle giften ertoe geleid dat de impact van The Global Fund „groter is dan in de periode voor de coronapandemie”.

Sands benadrukt dat de investeringen zichzelf hebben terugverdiend. Zo hebben initiatieven van The Global Fund op het gebied van hiv ertoe geleid dat minder mensen naar het ziekenhuis moesten. „Er zijn 1,66 miljard ziekenhuisdagen voorkomen. Dat komt neer op zo’n 85 miljard dollar aan bespaarde gezondheidszorgkosten”, aldus Sands.

Geen magische oplossing

Marijke Wijnroks, voormalig tropenarts en stafchef bij The Global Fund, legt uit dat de cijfers in het rapport gebaseerd zijn op modellen. „We weten bijvoorbeeld hoeveel mensen via onze projecten in behandeling zijn en hoeveel mensen er onder onze malariabednetten slapen. Op basis van dat soort informatie bereken je hoeveel infecties voorkomen zijn.”

Het succes is voor een groot deel te danken aan medische en technische doorbraken. Zo gaven de oude medicijnen tegen tbc vaak veel bijwerkingen, waaronder soms zelfs blindheid. De huidige medicijnen hebben veel minder bijwerkingen, waardoor mensen de behandeling beter volhouden. Wijnroks: „En voor malaria zijn er nieuwe soorten bednetten ontwikkeld, die zijn behandeld met twee insecticiden. Die zijn slechts een klein beetje duurder, maar beschermen voor 45 procent beter.”

Op het gebied van hiv-bestrijding is de grootste vooruitgang geboekt: het aantal sterfgevallen is met bijna driekwart afgenomen. The Global Fund heeft de afgelopen jaren geïnvesteerd in de dapivirine-ring, een siliconenring met het antivirale medicijn dapivirine die vaginaal kan worden aangebracht. „Ook horen we hoopgevende geluiden over het onderzoek naar een hiv-injectie. Die biedt tot bijna 100 procent bescherming en hoeft maar een keer in de zes maanden toegediend te worden.”

„„Bezuinigingen op het ontwikkelingsbudget zijn wel zorgwekkend”” - Marijke Wijnroks, voormalig tropenarts en stafchef The Global Fund

Een andere veelbelovende ontwikkeling is het vooruitzicht op een malariavaccin, volgens velen de heilige graal van de tropengeneeskunde. Twee malariavaccins zijn recentelijk goedgekeurd voor de markt. Voormalig tropenarts Wijnroks: „Een kanttekening is dat ze niet volledig beschermen; in de praktijk biedt het vaccin ongeveer dertig procent bescherming. Het is dus geen magische oplossing, maar meer een nieuw wapen in het arsenaal.”

Zorgwekkend

Dat er in 2022 een recordbedrag werd opgehaald voor The Global Fund, komt deels door de coronapandemie: deze maakte duidelijk hoe kwetsbaar gezondheidszorgsystemen in veel landen waren. Of dat gevoel van urgentie blijft, moet nog worden bezien. „Daar maken wij ons in ieder geval veel zorgen om. Ook zijn er verkiezingen in veel landen, en je moet ook maar afwachten hoe die uitpakken.”

Wat de opstelling van de nieuwe Nederlandse regering betreft, is nog veel onduidelijk. Wijnroks juicht het besluit van minister Klever (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp, PVV) toe, die deze maand 3 miljoen euro heeft toegezegd voor de vaccinatiecampagne tegen mpox. Eerder had minister Agema (Volksgezondheid, PVV) gezegd geen mpox-vaccins naar Afrika te willen sturen. „En toen ik op Prinsjesdag de plannen hoorde, was ik blij te vernemen dat hiv en aids een prioriteit blijven. Maar de bezuinigingen op het ontwikkelingsbudget zijn wel zorgwekkend.”

Op alle fronten

Zeker omdat er grote uitdagingen aankomen. Een daarvan is klimaatverandering, die de bestrijding van infectieziekten aanzienlijk ingewikkelder maakt. „Door de opwarming van de aarde komen malariamuggen op plekken waar ze voorheen niet voorkwamen.”

En veranderende weerpatronen zorgen ervoor dat campagnes lastiger te plannen zijn. „In de Sahelregio deelden we tijdens het regenseizoen, wanneer er veel malaria is, vaak preventief malariatabletten uit. Dat is nu veel moeilijker geworden doordat het regenseizoen onvoorspelbaarder is geworden qua timing en duur. Klimaatverandering is op alle fronten een bedreiging.”