Sommige crises zijn misschien te klein om onze aandacht te vangen; voor Sudan geldt eerder het omgekeerde, meent Anette Hoffman, Sudanexpert bij Instituut Clingendael. „De schaal van het probleem in Sudan is zo ondenkbaar, dat men er maar niet over nadenkt”, zegt ze. „Het zou echter een schande zijn als we pas bij de komst van Sudanese vluchtelingen naar Europa beseffen dat het land onze aandacht nodig heeft.”

„Het zou een schande zijn als we pas bij de komst van Sudanese vluchtelingen naar Europa beseffen dat het land onze aandacht nodig heeft.” - Anette Hoffman, Sudanexpert bij Instituut Clingendael

Maandag was er een EU-conferentie in Parijs om te pleiten voor extra humanitaire hulp en voor een einde aan het conflict, dat een jaar geleden begon. Volgens hulporganisaties blijft de crisis in Sudan onderbelicht doordat er zo veel andere crises in de wereld zijn.

„Of het nu gaat om Gaza, Sudan, Haïti of vele andere landen; onze menselijkheid eist van ons dat we aandacht besteden aan meer dan een crisis tegelijk”, zegt Dominic MacSorley van hulporganisatie Concern Worldwide. Volgens hem zijn er genoeg hulporganisaties in Sudan en genoeg hulpverleners, maar ontbreekt alleen het geld.

Nieuws in beeld

Militairen die het Sudanese regeringsleger steunen in een open truck in de buurt van Gedaref in Oost-Sudan. beeld AFP

Kinderen in Gedaref, Oost-Sudan, dragen humanitaire hulppakketjes boven hun hoofd. beeld AFP

Een man in Port Sudan, een stad aan de Rode Zee, staat in de rij om zijn watertank te vullen. beeld AFP

Het armpje van een klein Sudaneesje wordt in een vluchtelingenkamp in Tsjaad, aan de grens met Sudan, opgemeten. beeld EPA, Ricardo Garcia Vilanova

Een uitgehongerde oude Sudanese man wacht in Port Sudan, een stad aan de Rode Zee, met een ezel om zijn watertank te vullen. beeld AFP

„We leven in de schaduw van het dertigjarig jubileum van de Rwanda-genocide”, zegt MacSorley. „Als we de mensen willen eren die het niet hebben overleefd, moeten we onze inzet vergroten om het nooit meer te laten gebeuren.”

Sinds 15 april vorig jaar woedt in Sudan een oorlog tussen het SAF-regeringsleger onder leiding van Abdel Fattah al-Burhan, en de paramilitaire RSF onder leiding van Mohamed Hamdan ‘Hemedti’ Dagalo. De twee generaals waren voorheen bondgenoten in de overgangsregering na de staatsgreep van 2021.

Onder Sudanezen wordt de RSF gehaat, maar ook SAF gedraagt zich allerminst als een verantwoordelijk leger dat zijn burgers beschermt. Beide partijen in het conflict worden beschuldigd van oorlogsmisdaden, waaronder het aanvallen van burgers, het willekeurig beschieten van woonwijken, plunderen en het belemmeren van hulp. Vooral de regio’s Darfur en Khartoem zijn zwaargetroffen. Een overzicht van het conflict in cijfers.

Een op de acht intern ontheemden wereldwijd is Sudanees

Sudan kent de grootste interne ontheemdingscrisis ter wereld. Sinds het begin van de oorlog zijn 6,5 miljoen mensen binnen het land op drift geraakt – voor velen niet de eerste keer. In totaal telt Sudan 9 miljoen ontheemden, zeggen de cijfers van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM).

Een groot deel van de gevluchte Sudanezen zit vast in conflictgebieden en kan niet naar veiligere gebieden vluchten. Nog eens 1,8 miljoen Sudanezen zijn de grenzen overgestoken naar buurlanden.

17,7 miljoen Sudanezen hebben honger

Zo’n 37 procent van de Sudanese bevolking –in totaal 45 miljoen mensen– verkeert volgens het IPC-classificatiesysteem, dat de VN en ngo’s gebruiken om voedselonzekerheid bij te houden, in niveau drie of hoger. Er is dan sprake van ondervoeding of van het ruilen en verkopen van de laatste bezittingen om aan basale voedselbehoeften te voldoen.

„Mensen eten nu bomen en in stedelijke gebieden katten” - Anette Hoffman, Sudanexpert bij Instituut Clingendael

„Mensen verkopen alles wat ze kunnen”, zegt Hoffmann van Clingendael Instituut. „Maar hoe moet je water halen, kilometers verderop, als je je ezel hebt verkocht? Waar kook je je granen in, als je al je keukenapparatuur hebt verhandeld? Mensen eten nu bomen en in stedelijke gebieden katten.”

Half tot 1 miljoen mensen sterven door honger

De IPC-analyse is vanwege veiligheidsrisico’s en wegblokkeringen het laatst bijgewerkt in december, midden in de oogsttijd. Dat is normaliter de meest voedselzekere periode van het jaar. Naar verwachting wordt de honger steeds nijpender en neemt die catastrofale proporties aan. Zo’n 10  procent van de bevolking, bijna 5 miljoen mensen, is al ernstig ondervoed.

In het „meest waarschijnlijke scenario” zal in juni in het grootste deel van Sudan hongersnood uitbreken, waarbij een half miljoen mensen sterven, zo blijkt uit een onderzoek gepubliceerd door Instituut Clingendael. In het ergste scenario, dat volgens Hoffmann steeds waarschijnlijker wordt, zou een landelijke hongersnood 1 miljoen mensen kunnen doden.

Het kwetsbaarst zijn kinderen onder de vijf jaar, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven. Verwacht wordt dat de komende maanden ongeveer 222.000 ernstig ondervoede kinderen en zeker 7000 jonge moeders sterven als niet aan hun voedings- en gezondheidsbehoeften wordt voldaan. In vluchtelingenkamp Zamzam in Darfur sterft volgens Artsen zonder Grenzen al elke twee uur een kind.

46 procent minder graanproductie

De graanproductie in Sudan is bijna gehalveerd, meldt de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de VN. In conflictregio’s zoals Kordofan en Darfur is het zelfs met 80 procent afgenomen. In Al Jazira wordt meer dan de helft van het Sudanese graan geproduceerd en opgeslagen, maar die provincie is sinds december in handen van de RSF.

Volgens Omar Marzoug van het Gezira Scheme irrigatie-project is alles wat nodig is voor het bewerken van het land geplunderd: van tractoren tot zaden, en van mest tot voedsel voor dieren. Bovendien worden boeren aangevallen en hun oogst in beslag genomen.

De grote vraag is hoe strijders zichzelf gaan voeden, zegt Hoffmann. „Als er straks middelen noch mensen zijn om het land te bewerken, hebben ook zij geen voedsel meer. Handelsroutes vanuit Ethiopië en Egypte komen stil te liggen omdat niemand meer geld heeft om iets te kopen. In dat geval is Sudan totaal afgesloten van de aanvoer van eten. Nu plunderen de strijders nog, maar dat houdt ook op. Ik denk niet dat ze zich realiseren dat je goud niet kunt eten.”

19 miljoen kinderen niet meer naar school

Bijna alle kinderen in Sudan gaan niet meer naar school, meldt Unicef. Tien miljoen kinderen bevinden zich bovendien binnen 5 kilometer van de frontlinie, wat hen kwetsbaar maakt voor geweervuur, beschietingen, luchtaanvallen en ander geweld.

70 procent van de gezondheidsfaciliteiten dicht

Bijna alle ziekenhuizen in de door het conflict geraakte gebieden zijn niet functioneel, platgebrand, vernietigd of al het personeel is gevlucht naar veiligere gebieden, meldt de Sudan Doctors Trade Union.

Daardoor neemt het risico op dood door ziekten die te genezen zijn toe, vooral onder kinderen. Er zijn al 11.000 uitbraken van mazelen, malaria en cholera geregistreerd door het ministerie van Gezondheid, en 305 gerelateerde doden.

15.000 mensen gedood in één stad

In El Geneina, de hoofdstad van West-Darfur, zijn volgens een panel van VN-experts sinds april 2023 10.000 tot 15.000 mensen gedood door de RSF en geallieerde Arabische milities. Die richtten zich doelbewust op de Masalitgemeenschap, de niet-Arabische etnische meerderheid van de stad.

Sluipschutters zouden vanaf hoofdwegen schieten op alle burgers, onder wie zwangere vrouwen en jongeren. Het rapport is naar de VN-veiligheidsraad gestuurd en door verschillende media ingezien, maar nog niet openbaar gemaakt.

„Journalisten worden gevangengezet of gedood” - Anette Hoffman, Sudanexpert bij Instituut Clingendael

Dat er weinig nieuws naar buiten komt over zulke aanvallen, is volgens Hoffmann te wijten aan zowel  communicatieblack-outs –in heel februari was het gehele land afgesloten van internet– als aan de angst voor represailles. „Het is gevaarlijk om bewijs van misdaden op je telefoon te hebben. Journalisten worden gevangengezet of gedood. Iedereen die er jong en een beetje revolutionair uitziet, wordt ondervraagd en hun telefoons worden doorzocht.”

80 procent van Sudans goudproductie over grenzen gesmokkeld

Officieel brengt de goudhandel het land zo’n 2 tot 2,5 miljard euro per jaar op. Niemand weet precies hoeveel goud er over de Sudanese grenzen wordt gesmokkeld, maar de regering schat in dat het om 80 procent van de totale goudproductie gaat. De RSF controleert een aantal van de meest productieve goudvelden van het land. Het gesmokkelde goud vindt zijn weg naar de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), van waaruit het op de wereldmarkt terechtkomt.

De opbrengsten financieren volgens een gelekt VN-rapport de RSF in zijn strijd. Een Sudanese goudhandelaar in Dubai, die in verband wordt gebracht met de RSF, ontving in mei vorig jaar 50 kilo goud. De eerste levering sinds de oorlog uitbrak, zeggen de VN-experts. Kort daarna ontvingen RSF-strijders zendingen zware wapens, waaronder draagbare raketten die bekendstaan als manpads. VN-waarnemers noemen het aannemelijk dat de VAE de paramilitairen tussen augustus en januari meerdere keren per week van materieel heeft voorzien via een door henzelf gefinancierd veldhospitaal in Tsjaad.

Ook de Russische Wagner Groep –die nu bekendstaat als het Afrikakorps– profiteert van Sudanees goud. De Verenigde Staten en de Europese Unie beschuldigen de groep ervan goud te smokkelen om de oorlog in Oekraïne te financieren en de Russische economie te stabiliseren.

750 mensen gedwongen gerekruteerd

Sinds begin dit jaar zijn in de provincie Al Jazira 685 mannen en 65 kinderen gedwongen gerekruteerd door de RSF, staat in een onderzoek uitgevoerd door het Amerikaanse televisienetwerk CNN, die de identiteit van alle 750 mensen kon bevestigen. Volgens ooggetuigen worden mensen door middel van intimidatie, mishandeling, standrechtelijke executie en het onthouden van voedsel en medische hulp gedwongen zich aan te sluiten.

In de meeste gevallen gaven burgers zich over vanwege honger. De rekrutering van jonge mannen en kinderen in ruil voor voedsel en veiligheid komt neer op dwangarbeid en zou volgens het internationaal recht gelden als hedendaagse slavernij, zegt de speciaal rapporteur voor hedendaagse slavernij van de VN, Tomoya Obokata.

6 procent van benodigde hulp toegezegd

De VN pleiten voor 2,7 miljard dollar humanitaire hulp voor Sudan in 2024. Slechts 6 procent van het beoogde bedrag is al toegezegd. Vorig jaar was dat 43 procent. Oftewel: aan eten, water, hygiëne, toiletten, douches en zorg ontstaan tekorten. In Darfur alleen al zijn het komende halfjaar 1600 vrachtwagens per maand nodig om ervoor te zorgen dat mensen niet sterven van de honger, zegt Hoffmann. Maar tijdens de hele oorlog kwamen tot nu toe honderd vrachtwagens Darfur binnen.

Behalve voor meer hulp, pleiten humanitaire organisaties ook voor cashsystemen. Op veel plekken in Sudan is nog wel voedsel beschikbaar, door handelsroutes vanuit omringende landen, maar hebben de mensen geen geld meer. Via mobiele apps kan geld worden gestuurd naar bijvoorbeeld boeren. Het kan altijd in handen van strijdende partijen vallen, geeft Hoffmann toe. „Maar doordat het om kleine bedragen gaat, is het risico daarop relatief klein.”