Wat bracht de Groningse synagoge ertoe een lezing over twee hervormde theologen te organiseren?

„De lezing is het vervolg op een expositie in onze synagoge over journalist Jacob Israël de Haan. Aalders en Vriezen reisden net als De Haan naar Palestina, zoals Israël destijds werd genoemd. Donderdag houden historicus Jochem Abbes en archeoloog Karel Vriezen een lezing over deze twee theologen.”

Twee theologen die, onafhankelijk van elkaar, rond de Eerste Wereldoorlog op reis gaan?

„Ja, dat is best bijzonder. Aalders reisde in 1913 naar Palestina, waar de Turken toen nog het bewind voerden. In die tijd rommelde het in de wereld. De theoloog schreef het boek ”In het land der belofte”, waarin hij zijn ervaringen beschrijft. Het boek werd uiteindelijk in 1915 uitgegeven, omdat het vertraging opliep door de Eerste Wereldoorlog. In de lezing in Groningen vertelt Jochem Abbes hoe Aalders in Palestina een „botsing tussen gevoel en werkelijkheid” ervaarde.

In 1924 reisde Vriezen af naar het Heilige Land, voor een cursus. Het was slechts tien jaar na het bezoek van Aalders, maar in het land was veel veranderd. Zo stond Israël op dat moment onder Brits gezag. Hieruit blijkt hoe gecompliceerd de geschiedenis is. De zoon van de predikant, Karel Vriezen, werkte in 2017 mee aan het boek ”Ga en verken het land”. Hierin is de reis van Vriezen beschreven.”

Wat deed de reis met de theologen?

„Het heeft hun gedachten en theologie zeker beïnvloed. Aalders schrijft in zijn boek dat er een verschil was tussen wat hij hoopte te zien en wat hij daadwerkelijk zag. De theoloog gebruikte de Bijbel als reisgids, maar kwam wel bijna 2000 jaar na de laatste gebeurtenissen aan. In zijn boek begint hij een hoofdstuk vaak met een Bijbelvers waarin iets staat over de omgeving of een persoon. Dat vergelijkt Aalders met wat hij in 1913 aantreft. Nu ziet het land er nog weer anders uit. Jeruzalem is op dit moment bijvoorbeeld een stad met meer dan 850.000 inwoners, maar in 1913 was het een provinciestad waar hooguit 60.000 mensen woonden. Tijdens de bijeenkomst laten we foto’s uit die tijd zien, die afkomstig zijn uit het boek van Aalders. Een onbekend gebleven reisgenoot heeft de foto’s gemaakt. Het levert een prachtig tijdsbeeld op van Israël aan het begin van de 20e eeuw.”

„Aalders zag in Israël niet wat hij er hoopte te zien” - Geert Volders, directeur van de Groningse synagoge

Hoe uitzonderlijk was het eigenlijk om honderd jaar geleden een reis naar Israël te maken?

„Het was niet eenvoudig. Beide theologen schrijven uitgebreid over hun reis. Van Vriezen weten we dat hij in Rotterdam gestart is. Vandaar ging hij via Bazel naar Genua. In de Italiaanse havenstad neemt Vriezen vervolgens de boot naar het toenmalig Nederlands-Indië, waarbij hij in Port Said uitstapt. „Nu sta ik op de drempel van het Heilige Land”, schrijft hij daar zelf over. Op de drempel of niet, de treinreis van Port Said naar Jeruzalem nam nog ruim een dag in beslag. Vriezen, die een dagboek heeft bijgehouden, schrijft dat het laatste deel „niet zo heel comfortabel” was.”

Beide theologen werden na hun reis hoogleraar aan de Rijkuniversiteit Groningen. Opmerkelijk?

„Klopt. Ook stonden beiden op zondag op de kansel. Daar ligt nog een interessante onderzoeksvraag: welke rol speelde deze reiservaring in het leven van de predikanten? Wat hoorden de kerkgangers op zondag daarover en welk effect hadden de belevenissen op de studenten die onder hun gehoor zaten?

Het is wel aardig dat de expositie over journalist De Haan ontwikkeld is in samenwerking met de sectie Midden-Oostenstudies van de Rijksuniversiteit Groningen. In de vorming van die afdeling speelde Vriezen destijds een belangrijke rol. Zo brengen we de drie Israëlreizen samen.”

De lezingen vinden donderdagavond 19 september plaats in de synagoge in Groningen. Gratis toegang, vooraf aanmelden kan via synagogegroningen.nl.