Verrassend is de uitslag van de verkiezingen in de Duitse deelstaten Thüringen en Saksen niet. Vooraf werd er al ernstig rekening gehouden met een succes van de radicaal-rechtse AfD. Verontrustend is het wel, zeker ook met het zicht op de Duitse parlementsverkiezingen van volgend jaar. Daar valt een forse ruk naar rechts te verwachten. Zo veel hebben de verkiezingen van zondag wel duidelijk gemaakt.
Voor het eerst in de naoorlogse geschiedenis van onze oosterburen heeft een extreemrechtse partij een eclatante overwinning behaald. In Thüringen is de AfD met zo’n 33 procent van de stemmen de grootste partij geworden. De christendemocratische CDU komt daar ver achteraan met ongeveer 24 procent. In Saksen won de AfD ook, maar daar werd de partij net niet de grootste.
Hoewel peilingen dit al wekenlang voorspelden, blijft de uitkomst voor Duitsland een schok. Met het oorlogsverleden nog altijd in het geheugen is een overwinning van extreemrechts een dramatisch gebeuren.
Maar dat is niet het enige. De uitslag betekent ook dat het risico reëel is dat het besturen van deze deelstaten onmogelijk wordt. Andere partijen zeggen niet met de AfD in zee te zullen gaan. Maar zij weten dat ze voor sommige maatregelen de steun van deze partij nodig hebben, bijvoorbeeld voor de benoeming van rechters of leden van de rekenkamer. De vrees is dat de AfD besluiten en benoemingen zal blokkeren, tenzij er concessies worden gedaan op andere dossiers.
De winst van de AfD is het gevolg van de grote ontevredenheid die er bij een belangrijk deel van de bevolking bestaat. Hete hangijzers zijn de aanpak van de asielproblematiek, de „gendergekte” en de steun aan Oekraïne in de oorlog tegen Rusland.
De rechts-extremisten erkennen dat Poetin een vuile oorlog is begonnen, maar geloven niet dat het conflict met wapengeweld kan worden opgelost. Zij willen dat Berlijn kiest voor de weg van diplomatie.
Dit laatste betekent dat deze uitslag –op termijn– effect kan hebben op de internationale politiek van de Bondsrepubliek. Is de hulp die Duitsland tot nu toe aan Kyiv geeft ook in de toekomst gegarandeerd? Of zal de regering van de Bondsrepubliek met het oog op de parlementsverkiezingen een andere koers kiezen?
Maar deze uitslag plaatst niet alleen voor politieke problemen van praktische aard. Dieper ligt de vraag in hoeverre de Duitse democratie weerbaar genoeg is om radicale groepen het hoofd te bieden. Daarbij gaat het niet alleen om rechtsradicalen. In de twee deelstaten heeft ook de conservatief-linkse Bündnis Sarah Wagenknecht (BSW) furore gemaakt.
De onvrede over het functioneren van de democratie leeft dus zowel bij rechts als bij links. Dat vraagt van partijen met een lange democratische traditie bezinning op de vraag in hoeverre de democratie toekomstbestendig is. Deze uitslag is een wake-upcall.
