„Het hoofd communicatie van de Russische strijdkrachten is opgepakt”, meldde de militaire blogger Povernutie na Z Voine zaterdag 24 augustus in een verklaring op Telegram . Geheel onverwachts werd die avond Pavel Durov vastgezet. Nauwelijks met zijn privéjet in Parijs geland, rekenden de Franse autoriteiten de ‘Russische Mark Zuckerberg’ in. Zijn vermogen wordt geschat op omgerekend 8 tot 14 miljard euro.

Na het betalen van een borgsom van 5 miljoen euro mag Durov zijn proces in vrijheid afwachten. Frankrijk verlaten mag hij niet. Bij een veroordeling kan Durov tot wel twintig jaar celstraf tegemoetzien.

Versleuteld

Na een undercoveronderzoek vaardigden de Franse autoriteiten in maart een arrestatiebevel uit tegen de broers Pavel en Nikolaj, berichtte nieuwssite Politico vorige week. Justitie maakte bekend dat Pavel wordt vervolgd om medeplichtigheid aan het toestaan van onder meer kindermisbruik en drugshandel.

„Tal van criminele organisaties” gebruiken Telegram, staat in het document. Wereldwijd heeft het platform bijna 1 miljard gebruikers. Het is populair, omdat het handig en snel is en veel gratis functies biedt. Maar Telegram is ook gewild bij criminelen die het platform massaal gebruiken voor onder meer drugshandel, piraterij en het verspreiden van kinderporno.

Telegram ondersteunt end-to-end-encryptie. Informatie wordt versleuteld, zodat de inhoud alleen voor de ontvanger te zien is. Naast het gebrek aan moderatie, maakt versleuteling Telegram aantrekkelijk voor krachten die onder de radar willen opereren.

Terwijl andere grote platforms als Instagram, Google en TikTok in toenemende mate onder druk staan van westerse landen om illegale content te verwijderen, bleef Telegram, door zich in Dubai te vestigen, beschermd tegen moderatiewetten. Het bedrijf weigert principieel elke vorm van samenwerking met wetshandhavers, vanuit de overtuiging dat vrijheid van meningsuiting essentieel is.

Blokkade

Dat is precies de reden waarom Durov het in het verleden met de Russische autoriteiten aan de stok kreeg. Onder voorwendsel van veiligheidsoverwegingen, eiste het Kremlin toegang tot de versleutelde berichten. Maar Durov weigerde steevast. In 2018 liep het conflict zo hoog op dat Moskou het berichtenplatform blokkeerde.

Het was niet voor het eerst dat Durov in conflict kwam met de autoriteiten. In 2014 ontvluchtte hij zijn moederland nadat hij naar eigen zeggen niet had willen toegeven aan druk vanuit het Kremlin om gegevens te delen van gebruikers van VKontakt die hadden deelgenomen aan de prodemocratische betogingen tijdens de Maidanrevolutie dat jaar in Oekraïne. Durov richtte VKontakt, de Russische variant van Facebook, als student in 2006 op en hij deed het in 2014 van de hand.

In 2020 hief Moskou de blokkade van Telegram op, omdat Russen die op talloze manieren omzeilden. Het Kremlin ging over tot een andere strategie: zelf van de versleutelde berichtgeving gebruikmaken. Inmiddels behoort Telegram tot de populairste berichtenplatformen. Niet alleen miljoenen gewone Russen gebruiken het platform; het is ook cruciaal voor de interne communicatie in ministeries, bij de veiligheidsdiensten, de legerleiding en legeronderdelen op het slagveld in Oekraïne.

Twijfel

Hoewel het Kremlin een haat-liefdeverhouding met Telegram heeft, is vanuit Rusland furieus gereageerd op de vervolging van Durov. Volgens de Franse autoriteiten zou Telegram onvoldoende modereren en niet meewerken aan strafrechtelijke onderzoeken. Volgens president Emmanuel Macron is de arrestatie „geen politieke beslissing”.

In Rusland wordt dat in twijfel getrokken. „Zijn arrestatie is mogelijk politiek gemotiveerd en kan een middel zijn om toegang te krijgen tot persoonlijke informatie van Telegramgebruikers. Dit mag niet gebeuren”, reageerde vicevoorzitter van het Russische parlement Vladislav Davankov zaterdag op Telegram .

Een inhoudelijke reactie van het Kremlin blijft uit. Maar de Russische ambassade in Parijs doet er alles aan Durov te helpen. „We hebben onmiddellijk gevraagd de reden voor zijn gevangenneming toe te lichten en geëist dat zijn rechten beschermd worden en hij consulaire bijstand krijgt”, liet de ambassade aan staatspersbureau Ria Novosti weten. „Vooralsnog weigert Frankrijk mee te werken.”

„Durov is opgepakt om hem de encryptiesleutels af te nemen; hij zal ze geven” - Margarita Simonjan, hoofdredacteur van de door de Russische staat gecontroleerde omroep RT

Waarschuwing

Russische media meldden dat het Kremlin bang is dat het Westen Durov onder druk zet om toegang te krijgen tot de encryptiesleutels van Telegram. Met zulke sleutels zouden westerse geheime diensten kunnen meelezen in het besloten chatverkeer. Die informatie kan dan weer worden doorgespeeld naar Oekraïne en zou het Oekraïense leger in staat stellen ook op microniveau de Russische oorlogsbewegingen te volgen.

In 2018 probeerde de Russische geheime dienst zelf de encryptiesleutel van Telegram in handen te krijgen. Maar Durov kon dat verzoek toen gemakkelijk vanuit zijn nieuwe woonplaats Dubai weigeren.

Hoe anders is de situatie nu. Een dreigende veroordeling zou Durov kunnen aanzetten tot medewerking met de Franse diensten.

De Russische autoriteiten sorteren al voor op dat scenario. Ambtenaren en medewerkers van de veiligheidsdiensten zouden volgens pro-Kremlinkanaal Baza  de opdracht hebben gekregen alle interne communicatie van Telegram te wissen.

„Wat is de belangrijkste conclusie die we moeten trekken na de arrestatie van Durov?” stelt hoofdredacteur van de Russische door de staat gecontroleerde omroep RT Margarita Simonjan zich op Telegram  de vraag. „Dat iedereen die dit medium gebruikt gevoelige gesprekken ogenblikkelijk moet verwijderen en niet meer moet communiceren via het platform. Durov is opgepakt om hem de encryptiesleutels af te nemen. Hij zal ze geven.”