Wat gebeurt er voorafgaand aan het verhaal? In Lukas 11 drijft Jezus een boze geest uit. Iedereen is verbaasd: „Hoe kán dit…?” En zoals dat gaat: sommigen vragen zich hardop af Wie Jezus wel niet denkt Die Hij is. Daar geeft Hij een krachtig antwoord op. En daarna komt Hij met een gelijkenis. Niet over het Koninkrijk van God, zoals in andere gelijkenissen, maar over het rijk van het kwaad. Als een boze geest ergens weggejaagd wordt, aldus Jezus, dan zoekt hij een rustplaats. Als hij die niet vindt, wil hij terug naar het huis dat hij verlaten heeft. Hij gaat er kijken en wat blijkt: het is schoongeveegd en op orde. Dan neemt hij zeven andere demonen met zich mee en die gaan daar dan met z’n allen wonen. „En zo is de mens bij wie de demon intrekt er ten slotte veel slechter aan toe dan voorheen” (vers 26). Een glasheldere uitsmijter.

„Ik heb geestelijke bagage nodig: een goed ontwikkeld geweten, deugdelijke waarden, dagelijks God zoeken”

Persoonlijke weerbaarheid

Wat heb ik in huis om de trekkracht van het kwaad te weerstaan? Die vraag roept deze gelijkenis op. Want van alles kan mij in de greep krijgen. Geld, seks of macht (GSM), de bekendste drie verleidingen, of, om zes andere te noemen, muziek, sport, amusement, roesmiddelen, een ideologie of de economie. Wat maakt me weerbaar als ik meer bouw op een van die negen verleidingen dan op God? Ook als ik van een ervan verlost ben, loop ik nog steeds risico. Ik heb geestelijke bagage nodig: een goed ontwikkeld geweten, deugdelijke waarden, dagelijks God zoeken.

„Neoliberalisme lijkt vrijheid ten top maar leidt tot een samenleving waarin iedereen het vooral zelf moet zien te rooien”

Maatschappelijke weerbaarheid

Hoe zit dit in onze samenleving? Heeft die een lege of een volle bovenkamer? Heeft zij waarden en ideeën die haar weerbaar maken of juist vatbaar? Lange tijd waren er drie toonaangevende ideologieën, samenhangende waarden en ideeën over een goede samenleving. In het parlement zag je die ideologieën terug in de drie grootste partijen: CDA, PvdA en VVD. De PvdA en de VVD gingen in de jaren negentig samen regeren om de invloed van het christendom terug te dringen. Dat leek een bevrijdende gebeurtenis (net als die duiveluitdrijving door Jezus). Maar wat kwam er in de plaats voor christelijke waarden als zorgzaamheid, gerechtigheid, solidariteit, barmhartigheid en verantwoordelijkheid (in de relatie met God, de naaste, de schepping en jezelf)? Nou, niet zo veel. Want de sociaaldemocratische PvdA raakte haar rode veren kwijt. Ook dat leek bevrijdend: de klassenstrijd tussen arbeid en kapitaal was niet meer nodig. En bij de VVD veranderde liberalisme in neoliberalisme: de markt lost alles op, en of je winnaar of verliezer bent heb jij als individu zelf in de hand. Dat lijkt vrijheid ten top. Maar het leidt tot een samenleving waarin iedereen het vooral zelf moet zien te rooien. Er ontstaat als het ware een gat in de samenleving. Zo wordt ons land vatbaar voor populistische ideeën, waarden en personen.

De gelijkenis van Jezus uit Lukas 11:24-26 leert mij om persoonlijk weerbaar te blijven én te letten op de weerbaarheid van de samenleving. Ideeën en waarden kunnen hun aantrekkingskracht verliezen en afgedankt worden, maar wat komt ervoor in de plaats? Het kan fout aflopen. En dan is een samenleving er aan het eind slechter aan toe dan aan het begin.

Zo stelt deze gelijkenis ons twee vragen. Een persoonlijke: waarop is mijn kompas afgesteld en hoe blijf ik weerbaar? En een maatschappelijke: welke waarden en ideeën zijn nodig voor een goede samenleving en welke organisaties, partijen en personen verdienen daarom mijn steun?

De auteur is historicus. Hij werkt als eindredacteur bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap en als zelfstandig journalist. Hij schreef dit artikel op persoonlijke titel.