Het zijn de weken van het kleine nieuws. De Tweede Kamer is met reces, de georganiseerde misdaad doet het kalmpjes aan en de internationale brandhaarden woekeren gestaag en onverminderd voort. De kranten staan droog.
Zodra de hulpdiensten in Lutjebroek een zijstraat afzetten, rukken kwijnende verslaggevers massaal aan om de laatste druppels sappig nieuws uit de zomer te persen. Een gifslang in Enkhuizen? Een poema op de Veluwe? Journalistiek Nederland verdringt zich als één man rond de versperringen. Het is een ongeschreven wet: wie lint zaait, zal komkommers oogsten.
Waar we de komkommertijd precies aan te danken hebben, is nog altijd voer voor discussie. De meeste deskundigen gaan ervan uit dat het woord is afgeleid van de Duitse ”Sauregurkenzeit”, oftewel augurkentijd: de zomermaanden waarin de zure bommen als verfrissing werden verkocht. De Joodse journaliste Salcia Landmann (1911-2002) meende dat het anders zit. Volgens haar is het woord afkomstig van het Jiddische ”Zóres und Jókresszeit”: de drie weken van rouw voorafgaand aan de dag waarop de verwoesting van de tempel wordt herdacht. Geen komkommer, maar ”kom, kommer”-tijd dus…
Woorden die in twee talen op elkaar lijken, maar niet hetzelfde betekenen, worden ”valse vrienden” genoemd. Een luidruchtig bellende Hund baart bij onze oosterburen bijvoorbeeld lang niet hetzelfde opzien als hier ter stede een telefonerende teckel zou doen, en waar je je in Vlaanderen gerust in een „schoon kleedje” op straat kunt wagen, moet je dat in Nederland maar liever niet met een frisgewassen badmat doen. Ook binnen één taal kan eenzelfde begrip overigens voor verwarring zorgen. Als je iemand in een slechte bui hebt neergeslagen, kan het boze opzet, maar ook noodweer zijn. En wanneer de buurvrouw moppert dat haar gemaal haar ’s nachts luidruchtig uit haar slaap houdt, beklaagt ze zich dan over een pompinstallatie of haar echtgenoot?
Valse vrienden zaaien achterdocht. Je denkt dat je weet wat je in handen hebt, maar voor je het weet heb je een knol voor een citroen gekocht. Een blackberry is geen zwarte bes, een lemon geen limoen. Een pineapple laat zich letterlijk als dennenappel vertalen, maar heeft met dennen noch met appels iets van doen. Veldsla is evenmin sla als een kokosnoot noot is. Iets kan een appel lijken, maar een kweepeer zijn.
„We zijn geneigd om de kleine, blijde boodschappen met een dosis scepsis te slikken”
Of het nu gaat om klappernoten of katachtigen op de Ginkelse Heide, we hebben inmiddels geleerd ons voor de schijn te hoeden. Het wereldnieuws heeft ons voorzichtig gemaakt. Rampen, crises en oorlogen hebben maandenlang zo op ons ingebeukt dat we geneigd zijn om de kleine, blijde boodschappen met een dosis scepsis te slikken. Bang om onszelf aan te veel optimisme te buiten te gaan, houden we ze op veilige afstand, zetten een hekje neer, laten een heggetje groeien. Beter een goede buur dan een valse vriend, denken we, terwijl we ze veilig vanuit onze bovenramen welwillend toeknikken. Je moet er tenslotte niet aan denken dat je de toestand in de wereld onderschat…
Voor wie de krant vaak met een zucht dichtslaat, zijn de berichten uit de bladstille hondsdagen soms een verademing. Kijken naar kittens blijkt goed voor je concentratie te zijn. Het eenzaamste schaap van Groot-Brittannië is van haar klif gered. De poema bij Ede bleek uiteindelijk een broodje aap.
„Je ogen sluiten voor het leed is niet de oplossing”, zeggen de realisten. „Drie weken rouw is nog lang niet genoeg voor een bloedende aarde.” Ze hebben gelijk. En toch ook niet.
De mens is niet als zwartkijker geschapen. Wie in de zomermaanden door de koppen scrolt, mag zich gerust realiseren dat ook dít het nieuws is. We hoeven als christen geen zuurpruim te zijn. Er is zowel komkommer als kwel in de wereld.
