„We wilden iedereen thuis brengen.” Met die woorden omschrijft DNA-expert Lex Meulenbroek (62) de vurige wens van honderden hulpverleners na de MH17-ramp. Hij doelt op de inspanningen van honderden experts om de slachtoffers van de vliegramp in Oekraïne te bergen en te identificeren.

Voor Meulenbroek, toen als DNA-expert nauw betrokken bij het identificatieproces in Nederland, was het zonder twijfel de meest indringende klus uit zijn loopbaan. „Onder de onderzoekers heerste grote saamhorigheid. Mensen kwamen terug van vakantie om te helpen bij deze enorme operatie. Ze bleven maar doorwerken”, zegt hij op een kamer van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) in Den Haag. „Je was voortdurend met MH17 bezig. Kwam je thuis, dan zag je op tv de gezichten achter de ramp.”

Paar botten

In de Korporaal Van Oudheusdenkazerne in Hilversum probeerden experts onder meer vingerafdrukken, gebitsstatus, DNA-profielen en opvallende lichaamskenmerken (zoals tatoeages en protheses) van de MH17-slachtoffers te achterhalen. „Binnen zo’n vijf weken na de ramp waren er 283 inzittenden geïdentificeerd. Eerst kwamen nog tientallen redelijk intacte lichamen naar Nederland. Daar kon je nog vingerafdrukken van afnemen en gebitsstatussen van vaststellen. Gaandeweg werd het moeilijker mensen te identificeren. Van diverse slachtoffers waren er alleen nog maar een paar botten.”

Hoogwaardige DNA-technieken waren van onschatbare waarde, schetst Meulenbroek. „Er zijn 130 slachtoffers op basis van puur en alleen DNA geïdentificeerd. Van hen konden we dus geen vingerafdruk of gebitsstatus meer achterhalen.” De experts haalden in zo’n 98 procent van de onderzoeken DNA uit botmateriaal.

„Er zijn 130 slachtoffers op basis van puur en alleen DNA geïdentificeerd” - Lex Meulenbroek, DNA-expert

Identificatieonderzoek kan per vliegramp fors verschillen. Meulenbroek trekt een vergelijking tussen de MH17-ramp en de vliegtuigcrash in 2010 tijdens de landing op Tripoli. Daar kwamen 103 inzittenden om het leven, onder wie 71 Nederlanders. „Bij de ramp in Tripoli waren de lichamen van de slachtoffers doorgaans grotendeels intact en was identificatie redelijk eenvoudig. In Oekraïne was dat heel anders. Vaak waren we afhankelijk van onherkenbare of minimale lichaamsdelen. Vlucht MH17 stortte na de inslag van de Bukraket tien kilometer naar beneden. Er kwamen enorme krachten vrij. Zeker het middendeel van het vliegtuig, in de buurt van de motoren, is uitgebrand. Getraumatiseerde ooggetuigen in Oekraïne zagen gruwelijke beelden van lichaamsdelen die naar beneden vielen. Lastig was dat het oosten van Oekraïne ook in 2014 al oorlogsgebied was. Problematisch was verder dat het met 35 graden de dagen na de ramp heel warm was. Dat alles maakte identificatie er niet makkelijker op.”

Lees ook

Kolonel Van Soest regelde terugkomst MH17-slachtoffers: „Alle rouwauto’s moesten zwart zijn”

DNA-profielen

Bij het zogeheten antemortem-onderzoek verzamelden familierechercheurs DNA van MH17-slachtoffers dat zij eerder bijvoorbeeld thuis op een tandenborstel of scheerapparaat achterlieten. Ook directe familieleden van de omgekomen passagiers stonden DNA af. Zo konden de hiervan verkregen DNA-profielen worden vergeleken met  de DNA-profielen van lichamen en  lichaamsdelen die in Oekraïne zijn gevonden.

„Als je dierbare is geïdentificeerd, geeft dat een zekere rust” - Lex Meulenkamp, DNA-expert

Dat familie ten behoeve van het DNA-onderzoek spullen inleverde, was soms „heel confronterend”, zegt Meulenbroek. „Bij het NFI kwamen bijvoorbeeld babyluiers binnen, daar kun je ook DNA op vinden. Heel bizar. Dat je een luier moet onderzoeken, onderstreepte de gruwelijkheid van de ramp. In het vliegtuig zaten 59 passagiers jonger dan achttien jaar. Mijn drie kinderen waren in die tijd 15, 18 en 21. Dus dan komt nieuws over jeugdige slachtoffers extra hard binnen. Ik heb verschillende nabestaanden thuis bezocht. Zo zag ik bij een echtpaar grote foto’s aan de muur van hun twee bij de ramp omgekomen kinderen. Twee prachtige kinderen. Dat leed is niet te bevatten.”

In een uiterste poging álle 298 MH17-slachtoffers te identificeren reisde in het voorjaar van 2015 een onderzoeksteam af naar de rampplek in Oekraïne. Daar vergaarden speurders nog zo’n 3000 botresten. DNA-onderzoek koppelde die overblijfselen telkens aan al eerder geïdentificeerde passagiers. „Bijzonder was dat tussen die overblijfselen een trouwring van een slachtoffer is gevonden. Zo’n sieraad is natuurlijk van emotionele waarde voor de nabestaanden.”

De zoekactie in het voorjaar van 2015 leverde een „onvoorzien, vervelend dilemma” op, vertelt Meulenbroek. „Veel nabestaanden die in de loop van 2014 hun dierbaren hadden gecremeerd of begraven, kregen ineens de vraag wat ze met de later gevonden botresten wilden doen. Soms zijn de nagekomen lichaamsdelen bijgezet in bijvoorbeeld het graf van de overledene. In andere gevallen zijn die botresten in een algemeen graf voor meerdere MH17-slachtoffers gelegd.”

Voorrecht

Van 2 van de 298 omgekomen passagiers hebben de forensisch experts nooit de identiteit kunnen vaststellen. Meulenbroek, medeauteur van het in 2015 verschenen boek ”MH17 – De thuisreis”:  „Ja, dat is frustrerend.  Als je dierbare is geïdentificeerd, geeft dat een zekere rust. De oude moeder van één van die twee niet-geïdentificeerde slachtoffers heeft tegen beter weten in soms toch nog de hoop dat haar kind misschien wel ergens op een onbewoond eiland leeft.  Bedenk dat deskundigen vooraf hadden voorspeld dat het nooit zou lukken om álle slachtoffers te identificeren, gezien de slechte omstandigheden . We hebben ongelooflijk veel gedaan om de slachtoffers thuis te brengen. Ik vond het een voorrecht daaraan mee te helpen.”

Dit is deel 2 van een tweeluik over de MH17-ramp, die zich tien jaar geleden voordeed.