„In de middag van 17 juli 2014 lag ik in mijn tuin te dommelen in de hangmat. Het was bloedheet. Ik kan niet goed tegen hitte. Mijn dochter, toen 24 jaar, kwam thuis en riep dat ze wel vijftig keer was gebeld. Een familielid dat ik even later aan de lijn kreeg, gilde het uit. Ze vertelde dat er een vliegtuig van Malaysia Airlines in Oekraïne was neergestort. In de Boeing 777 zaten mijn 71-jarige vader Jan, 78-jarige stiefmoeder Neel en twee van hun kleinkinderen. Paniek en ongeloof alom. Pas later begrepen we dat het toestel was neergehááld.

Mijn ouders zouden op vakantie gaan naar Borneo. Neel is van Indonesische afkomst. Ik was vijftien toen zij in mijn leven kwam. Mijn vader was een hardwerkende technicus. Wat zijn ogen zagen, maakten zijn handen. Hij was een rustige, stille man, die streng kon zijn.

Ongeveer een week voor de MH17-ramp sprak ik mijn ouders voor de laatste keer. Dat was in het Limburgse Simpelveld. Ze waren daar rond 2008 naartoe verhuisd. Eerder hadden ze altijd in de regio Den Haag gewoond. Mijn toenmalige man en ik logeerden in juli 2014 een paar dagen in Simpelveld. We haalden nog een ijsje in Duitsland. Met mijn vader spraken we over zijn aanstaande vliegreis naar Indonesië. Juist enkele maanden eerder was een ander vliegtuig, nota bene ook een Boeing 777 van Malaysia Airlines, vermist geraakt. „Mij kan niks gebeuren”, zei vader. „Het bestaat niet dat in een paar maanden tijd twee vliegtuigen van de aardbodem verdwijnen.”

Oerkreet

Het nieuws over de dood van mijn ouders en hun twee kleinkinderen ging als een lopend vuurtje hier door Voorschoten. In mijn huis hebben mijn ouders meer dan 25 jaar gewoond. Veel buren kenden Jan en Neel dus nog van vroeger en kwamen langs. Mijn allerbeste vriendin uit Friesland reed meteen naar Voorschoten. Het was allemaal zo onwerkelijk. In de tuin heb ik heel hard gehuild. Mensen uit de buurt kwamen langs om te vragen wat er aan de hand was. Omdat ze, zo ongeveer formuleerden ze dat, een oerkreet hadden gehoord.

Ik denk dat ik die eerste week helemaal niet geslapen heb. Continu was ik op zoek naar nieuws over vlucht MH17. De hele nacht door zocht ik op internet naar informatie. Ik bekeek op sociale media filmpjes van pro-Russische separatisten in het oosten van Oekraïne. Ik zag dode lichamen, te midden van as, rook en kinderspeelgoed. Ik zoomde in op die beelden. Kon ik mijn ouders ontdekken?

„Ik zag dode lichamen, te midden van as, rook en kinderspeelgoed. Ik zoomde in op die beelden. Kon ik mijn ouders ontdekken?” - Ria van der Steen, verloor beide ouders bij MH17-ramp

Wekenlang had ik last van vreselijke dromen. Iedere nacht. In een terugkerende nachtmerrie liep ik in een Oekraïens veld te zoeken naar mijn vader. In die angstdroom kwam ik hem tegen. „Wat doe jij hier?” vroeg vader. Ik zeg: „Ik ben op zoek naar jou.” Zegt vader: „Dat kan niet, want ik ben op zoek naar jou.” Toen moest ik tegen hem zeggen: „Dat kan niet, want jij bent dood.” En dan werd ik hard huilend wakker.

Ik was doodmoe. De eerste week heb ik heel veel alcohol gedronken, om mezelf te verdoven. Op een gegeven moment dacht ik: dit kan niet. Ik ging me nog beroerder voelen.

Botjes

Van mijn ouders is heel weinig teruggevonden. Slechts wat botjes. Pas in december 2014, dus bijna een halfjaar na de ramp, konden ze worden geïdentificeerd. Eerst is een handbotje van vader opgespoord, van nog geen twee centimeter. Mijn vader was ongeveer 1,85 meter lang. En dan blijven er alleen wat botjes van hem over. Ik had daar helemaal geen gevoel bij. Gelukkig werd een paar weken later ook een botje van mijn stiefmoeder geïdentificeerd.

„Van mijn ouders is heel weinig teruggevonden, slechts wat botjes ” - Ria van der Steen, verloor beide ouders bij MH17-ramp

We hebben de overblijfselen van mijn ouders opgehaald in de Korporaal Van Oudheusdenkazerne in Hilversum. Daar identificeerden forensisch specialisten de MH17-slachtoffers. Omdat er zo weinig van Jan en Neel was overgebleven, zijn de overblijfselen op ons verzoek in een babylijkkistje gelegd. Het was heel gek om die paar zwartgeblakerde botjes in Heerlen te cremeren. De asresten van mijn ouders zijn verwerkt in een vaas. Die staat bij mij in de vensterbank. Als de zon op de vaas schijnt, ontstaat een glans met kleuren van de regenboog.

Persoonlijke spullen die mijn ouders hadden meegenomen, zijn niet teruggevonden. Wel is een grote koffer van hen aangetroffen. Ongeschonden, maar helemaal leeg. De spullen zullen eruit zijn gestolen. Ik til daar niet heel zwaar aan. Ik kan begrijpen dat de arme Oekraïense plattelandsbevolking wat van hun gading meenam. Ik heb altijd het beeld dat Oekraïners kleiner zijn dan Nederlanders. En dat Oekraïense mannen dus niks hebben aan de kleren van mijn lange vader.

Lees ook

MH17-nabestaande: Je wilt je geliefden aan je ziel drukken

De maanden na de ramp ben ik verschillende keren op Vliegbasis Eindhoven geweest. Daar landden de vliegtuigen die de slachtoffers van Oekraïne naar Nederland brachten. De ceremonies waren indrukwekkend. De ronkende vliegtuigmotoren, de stilte daarna, de respectvolle wijze waarop militairen de kisten het vliegtuig uitdroegen.

Twee familierechercheurs hebben ons begeleid. Leuke en lieve mensen. Zij vroegen me kort na de ramp mijn ouders zo precies mogelijk te beschrijven. Dit vanwege de identificatie. Was er iets bijzonders aan de tanden van mijn vader, zijn oren, neus, vingers? We kregen de meest bizarre vragen, waar we ook wel om moesten lachen. Ik weet natuurlijk niet precies waar mijn vader allemaal moedervlekken had zitten. Via een wattenstaafje in mijn mond is DNA van mij afgenomen. Ook mijn oom, de broer van mijn vader, stond DNA af.

Poppetjes

Ik vergeet nooit hoe we de eerste keer na het overlijden van mijn ouders hun vrijstaande huis in Simpelveld bezochten, ongeveer een week na de ramp. Buren hadden daar foto’s, poppetjes en bloemen neergelegd. Toen ik de deursleutel omdraaide, had ik het gevoel dat ik de privacy van mijn ouders schond. Ik moest in papieren kijken. Ik vond dat moeilijk. Vader zou gezegd hebben: Waar ben jij mee bezig?

In Gilze-Rijen heb ik de brokstukken van het neergehaalde vliegtuig bekeken. Onderzoekers hadden een reconstructie gemaakt. Vreselijk om te zien. Je rook de brandlucht van het verschroeide materiaal. Vanuit wetenschappelijke hoek is beweerd dat de inslag van de Bukraket zo vernietigend is geweest dat inzittenden meteen zijn omgekomen en niets hebben meegekregen. Ik geloof dat niet. Ik heb zelf zo’n vijftien jaar geleden een heel zwaar auto-ongeval gehad. Ik werd aangereden. Op het moment van de klap is er iets in je lijf dat jou als het ware vertelt: er is iets niet oké. In twee seconden kun je weten dat er iets vreselijks is gebeurd, al zal het besef niet volledig doordringen. Ik weet haast zeker dat mijn vader hard geschreeuwd moet hebben: „Wat gebeurt hier?!”

Een paar jaar na de ramp mocht ik, net als andere nabestaanden, op Schiphol gemaakte camerabeelden bekijken. Dat waren opnames op de luchthaven voorafgaand aan het vertrek van vlucht MH17. Met andere nabestaanden zat ik in Zoetermeer in een ruimte met computers en beeldschermen. Op die schermen lopen mensenmassa’s voorbij. Zie dan meer eens je ouders te vinden.

„Op de camerabeelden zag ik mijn ouders de slurf in lopen. Dat laatste beeld maakte me zó verdrietig. Ze liepen daar mijn leven uit.” - Ria van der Steen, verloor beide ouders bij MH17-ramp

Ik heb de laatste, op Schiphol gemaakte camerabeelden van hen toch gevonden. Ik zag mijn ouders op hun rug. Jan en Neel liepen de slurf in, richting hun vliegtuig. Tasje om de schouder. Zo de hoek om. Gek genoeg heb ik ter plekke dat camerabeeld een keer of zes teruggedraaid, in de hoop dat ze over hun schouders zouden kijken. Maar dat beeld verandert natuurlijk niet. Ik bleef ze op hun rug zien. Dat laatste beeld maakte me zó verdrietig. Ze liepen daar mijn leven uit.

Hart

Ik ben de jaren na de ramp actief geweest voor de Stichting Vliegramp MH17. Terwijl ik ook een drukke baan heb, nu als woordvoerder van een pensioenfonds. Ik ging na 2014 in de doestand, organiseerde voor andere nabestaanden bijeenkomsten over rouwverwerking. Ik regelde jaarlijkse MH17-herdenkingen en was veel bezig met vragen rond genoegdoening en rechtvaardige straffen voor de mensen die vlucht MH17 met een Bukraket hadden neergehaald. Afgelopen jaren had ik diverse keren contact met voormalig premier Rutte. Ik kende hem al van het ministerie van Sociale Zaken, waar ik tientallen jaren heb gewerkt. Rutte was zeer betrokken op het dossier MH17. Hij verdient een speciaal lintje. Nabestaanden dragen hem op handen.

In 2021 kreeg ik een zwaar hartinfarct. Ik leed aan het zogeheten gebrokenhartsyndroom. Door al het verdriet van de afgelopen jaren kromp mijn hart als het ware ineen. Ik belandde in het ziekenhuis. Toen ik op de operatiekamer lag, dacht ik als eerste: binnenkort mag ik tijdens de MH17-rechtszaak gebruikmaken van mijn spreekrecht. Ik heb zo veel jaren geknokt, en ga ik dat nu niet meer meemaken? Gelukkig kwam ik erbovenop.

In het rechtbankcomplex op Schiphol heb ik heel veel zittingen bijgewoond. Met zo’n vijftien nabestaanden vormden we een vast clubje dat vrijwel altijd op de tribune zat. Dan bouw je een band met elkaar op. Je lacht en huilt met elkaar. Af en toe staken we een duim op naar een van de aanklagers.

Liegen

Mijn slachtofferverklaring in de rechtszaal ben ik in het Russisch begonnen. Ik citeerde de Russische schrijver Aleksandr Solzjenitsyn. Over de Russen, die betrokken waren bij het neerhalen van vlucht MH17, zei ik: „Wij weten dat ze liegen en zij weten dat wij weten dat ze liegen.”

Ik ben blij dat drie van de vier verdachten zijn veroordeeld tot levenslange celstraffen voor hun betrokkenheid bij de aanslag op vlucht MH17. Aan die veroordeling ligt natuurlijk een nauwkeurige reconstructie van de feiten ten grondslag. Ik heb zo veel waardering voor het openbaar ministerie gekregen. De aanklagers zijn mijn helden. Als advocaten twijfel zaaiden over de plek waar de Bukraket in het oosten van Oekraïne is afgevuurd, kon het OM steeds met bijvoorbeeld betrouwbare satellietbeelden aantonen dat de verdediging het mis had. Voor mij is de Russische president Poetin eindverantwoordelijk voor het neerhalen van vlucht MH17. Ik vind dat zo’n slecht mens. Die man is gewoon een moorddadige tiran.

Afgelopen jaren heb ik behoorlijk wat therapie gehad. Ik vond het moeilijk mijn ouders los te moeten laten. Eens in de drie maanden ga ik nog altijd samen met twee broers en een zus van mijn vader een hapje Indisch eten. Dan komen altijd weer de verhalen los. Weet je nog, toen Jan klein was? Ik leer leven met de gevolgen van de ramp. Het is heus niet meer zo dat ik nachtmerries heb. Toch blijft de ramp voor mij een wond in mijn lijf. Een wond die nooit meer helemaal zal helen.”