Deze kerken scheurden om homoseksualiteit of bleven nog heel
Het snel veranderende denken over homoseksualiteit houdt wereldwijd tal van kerken in een houdgreep. Sommige geven zich gewonnen, andere breken noodgedwongen. Behoudende christenen staan voor de vraag wat ze moeten doen.
In Nederland sloeg het klimaat in betrekkelijk korte tijd om. Veel leden van de Nederlandse Gereformeerde Kerken, maar ook christelijke gereformeerden en behoudende evangelischen en baptisten, waren enkele jaren geleden op grond van de Bijbel nog van mening dat iemand wel homo of lesbienne mag zijn, maar zijn of haar geaardheid niet in praktijk mag brengen.
In 2008 was het nog duidelijk hoe de kaarten lagen. Seksueel verkeer tussen mensen van hetzelfde geslacht is in het licht van Gods liefdewet „onaanvaardbaar”, oordeelde de generale synode van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV) toen . Nu overwegen de Nederlandse Gereformeerde Kerken, waarin de GKV vorig jaar opgingen, homo’s die in een relatie van liefde en trouw samenleven aan het avondmaal en in de ambten welkom te heten.
Deze draai heeft mede te maken met een open houding ten opzichte van de moderne cultuur, die de ervaringen van mensen centraal stelt en waar relaties van mensen van hetzelfde geslacht al langer worden geaccepteerd én niet zelden strijdlustig gepromoot. Een eerste stap was dat mensen die met hun homoseksualiteit worstelen, nadrukkelijker in beeld kwamen. Dat leidde tot de nodige bezinning in het pastoraat: hoe gaan we vanuit de Bijbel zo goed mogelijk met hen om?
Sommige theologen gingen de Bijbelse gegevens over huwelijk en seksualiteit opnieuw lezen en anders interpreteren. Is de Schrift wel zo afwijzend in haar afkeuring van de homoseksuele praxis? En als homoseksualiteit als identiteit een nieuw verschijnsel is, onbekend in de tijd van de Bijbel, dan is er misschien toch ruimte voor relaties „in liefde en trouw” tussen mensen van hetzelfde geslacht?
Kerkleden die deze –en andere– verschuivingen niet konden meemaken, kozen de afgelopen jaren voor een kerkverband waar in hun ogen de leer over huwelijk en seksualiteit nog in veilige handen is. Of ze bleven bezwaard achter.
Dat gebeurde al bij de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland en de Hersteld Hervormde Kerk in 2004, nu twintig jaar geleden. Het synodebestuur van de Protestantse Kerk concludeerde in 2017 dat de standpunten over het zegenen van homorelaties, waarvoor plaatselijke gemeenten ruimte kunnen bieden, „veruit de belangrijkste” reden zijn geweest „voor de scheuring binnen de hervormd-gereformeerde gezindte in de Nederlandse Hervormde Kerk en het ontstaan van de Hersteld Hervormde Kerk. Deze scheuring heeft diepe wonden geslagen in plaatselijke gemeenten die tot op heden niet of nauwelijks zijn geheeld.”
Methodisten
Dat ook kerkverbanden in het buitenland mede vanwege verschillende opvattingen op homoseksualiteit kunnen scheuren , laten de methodisten glashelder zien. De nazaten van John Wesley volgden geleidelijk de route naar de volledige acceptatie van homoseksuele relaties, zoals ook andere kerken deden.
De United Methodist Church (UMC), met 5,5 miljoen leden in de Verenigde Staten, stelde in 1972 dat „de praktijk van homoseksualiteit onverenigbaar is met het christelijk onderwijs”. Toch gingen progressieve gemeenten er steeds vaker toe over homoseksuelen met een relatie in het ambt te bevestigen. In hun ogen had de klassieke leer over huwelijk en seksualiteit vooral betrekking op de tijd van de Bijbel en moest iedereen „zichzelf” kunnen zijn. De laatste jaren werd de druk om de regel te schrappen steeds groter.
Behoudende methodisten wachtten niet op de uitkomst van de beraadslagingen. De afgelopen twee jaar verlieten duizenden gemeenten het kerkverband. Een groot deel daarvan sloot zich aan bij de Global Methodist Church, die in 2022 werd gesticht. Nadat de UMC vorige maand officieel besloot praktiserende homo’s tot de ambten toe te laten, besloten meer dan 1,5 miljoen methodisten in Ivoorkust en Nigeria het kerkverband te verlaten. Ze benadrukken dat de Bijbel duidelijk is: seksualiteit hoort alleen thuis binnen een huwelijk tussen man en vrouw.
Gereformeerden
Het kan natuurlijk ook dat kerkverbanden vasthouden aan deze oude lijn. Dat deden de Christelijke Gereformeerde Kerken in 2013 en 2017: een gemeentelid met een homoseksuele relatie kan niet worden toegelaten tot het doen van openbare geloofsbelijdenis, de Heilige Doop en de viering van het Heilig Avondmaal, sprak de synode uit. Het kerkverband kwam tot deze conclusie door het wegen van tekstgedeelten als Genesis 1 en 2, Leviticus 18:22 en 20:13 en Romeinen 1:26-27 . Het besluit betekende overigens niet dat daarmee de discussie verstomde. Een toenemend aantal gemeenten, waaronder die in Hilversum en Zwolle , ziet wel ruimte voor praktiserende homo’s in de ambten of aan het avondmaal.
Ook de Christian Reformed Church (CRC) in Noord-Amerika trok een rode lijn. Haar synode besloot vorige maand tot disciplinaire maatregelen tegen gemeenten en ambtsdragers die zich niet houden aan de kerkelijke uitspraken op het gebied van homoseksualiteit. De meerderheid van de afgevaardigden wilde dat deze gemeenten berouw tonen, zich bekeren „en hun verbondsverplichtingen jegens de CRC nakomen”.
De synode van de CRC –een kerkverband met Nederlandse wortels, 230.000 leden en meer dan 1000 kerken in de Verenigde Saten en Canada– bevestigde in 2022 het traditionele standpunt dat homoseksualiteit niet in overeenstemming is met de Bijbelse leer en sprak uit dat de definitie van onkuisheid van de Heidelbergse Catechismus ook de homoseksuele praxis omvat. De landelijke vergadering verklaarde dat deze interpretatie een confessionele status heeft.
Tot een uittocht van gemeenten die zich niet in het standpunt van de synode kunnen vinden, heeft de uitspraak nog niet geleid. Daarvoor is het besluit nog te vers. De Eastern Avenue CRC in Grand Rapids , die mensen die lesbisch, homo, biseksueel of transgender zijn in 2022 volledig de ruimte gaf, heeft wel al aangegeven het kerkverband te willen verlaten. Maar mogelijk volgen er meer gemeenten. Een groep van minstens achttien kerken heeft de synode nadrukkelijk gevraagd „ruimte te laten voor eerlijke verschillen in Bijbelse interpretatie” rond het thema homoseksualiteit.
Anglicanen
In andere kerken zoeken voor- en tegenstanders naar een manier om elkaar vast te houden, zonder water bij de wijn te willen doen. Dat lijkt maar ten dele te lukken, laten de anglicanen zien. In de wereldwijde anglicaanse gemeenschap is homoseksualiteit al zeker twintig jaar een punt van discussie . De onrust begon in 2003, toen de openlijk homoseksuele Gene Robinson in de Verenigde Staten tot bisschop werd gewijd. Conservatieve gemeenten, die de kerk te liberaal vonden worden, sloten zich aan bij behoudende kerkprovincies uit Zuid-Amerika en Afrika die een homoseksuele praxis afwijzen. Orthodoxe anglicanen verenigden zich in verschillende organisaties, zoals de Global Fellowship of Confessing Anglicans (Wereldwijde Gemeenschap van Belijdende Anglicanen), of vormden een eigen kerkprovincie: de Anglicaanse Kerk in Noord-Amerika. Deze maakt officieel geen deel uit van de anglicaanse gemeenschap, maar streeft wel naar lidmaatschap.
Bezwaarde kerkleden en geestelijken hebben regelmatig gezegd dat een breuk onvermijdelijk is, maar uiteindelijk bleven de meesten toch binnen de anglicaanse gemeenschap. Ook de Global South Fellowship of Anglican Churches , die vorige maand in Egypte een eerste algemene vergadering hield, ziet haar toekomst in eerste instantie binnen de wereldwijde Anglicaanse Kerk. „We zullen niet weglopen van de gemeenschap en haar rijke erfenis van Bijbels geloof”, schreven de behoudende anglicanen in een slotverklaring, terwijl ze er fijntjes op wezen dat de Church of England „van die norm is afgeweken”.
De Kerk van Engeland leert officieel dat het huwelijk is voorbehouden aan man en vrouw, maar gaf vorig jaar gebeden vrij voor de zegening van mensen van hetzelfde geslacht in kerkdiensten. Voorstanders pleiten voor een „zo genadig en pastoraal mogelijke houding”. Misschien is het wel mogelijk om als kerk uiteenlopende visies op huwelijk en seksualiteit tegelijk te hebben, betogen zij, zonder dat dit afbreuk doet aan de onderlinge eenheid. Tegenstanders zijn daar niet zo zeker van. Ze benadrukken de klassieke uitleg van de Bijbel door de Anglicaanse Kerk sinds de Reformatie en zinspelen openlijk op het vormen van een eigen kerkprovincie onder leiding van een behoudende bisschop.
De eenheid lijkt voorlopig gered, al neemt de verscheidenheid steeds meer toe. De aartsbisschop van Canterbury, het hoofd van de wereldwijde anglicaanse gemeenschap, ziet dat dan ook als de toekomst : een kerk waar ruimte is voor diversiteit, maar onder één anglicaanse paraplu.
Luthersen
De luthersen in Finland zoeken eenzelfde geitenpaadje als sommige anglicanen: is het niet mogelijk een „ parallel model ” van het huwelijk in te voeren? Dat zou betekenen dat de kerk niet alleen het traditionele huwelijk van man en vrouw erkent, maar ook een verbintenis tussen mensen van hetzelfde geslacht. Volgens de Finse bisschoppenconferentie betekent het bestaan van parallelle opvattingen over het huwelijk het erkennen van een feitelijk meningsverschil, maar op zo’n manier dat het de eenheid van de kerk niet verbreekt.
Maar zo ver is het nog niet. De generale synode van de Evangelisch-Lutherse Kerk van Finland gaat op zijn vroegst in november volgend jaar verder met de bespreking van het voorstel om de kerkorde te wijzigen op het punt van het huwelijk. Daarvoor is een tweederdemeerderheid nodig.
Veel Finse christenen denken dat de Evangelisch-Lutherse Kerk zich vanwege de huwelijkskwestie zal splitsen . Dat zou overigens niet de eerste breuk in de Finse kerk zijn: Het Evangelisch-Lutherse Missie Bisdom (40 parochies, 2500 leden) werd in 2013 opgericht als alternatief voor de nationale kerk, mede vanwege de wijding van vrouwen. Voorman bisschop Juhana Pohjola staat samen met het christendemocratische parlementslid Päivi Räsänen terecht omdat ze homoseksuelen als groep zouden hebben beledigd. „De standpunten waarvan ik beschuldigd ben, wijken niet af van het zogenaamde klassieke christendom”, benadrukte Räsänen in mei tijdens een bezoek aan Nederland. „Ook wijkt mijn visie op het huwelijk niet af van het officiële beleid van de Evangelisch-Lutherse Kerk van Finland.”
Rooms-katholieken
Ook in de Rooms-Katholieke Kerk is er enige beweging in het homostandpunt, tot verdriet van conservatieve bisschoppen. Paus Franciscus gaf vorig jaar ruimte om homostellen in „bijzondere omstandigheden” en buiten de kerkdienst een zegen te geven. Dat hield géén goedkeuring van verbintenissen tussen mensen van hetzelfde geslacht, benadrukte het Vaticaan, omdat de „eeuwige leer” van het huwelijk niet verandert. Paus Franciscus leek dat de afgelopen weken nog eens te onderstrepen door de homocultuur in bepaalde seminaries te hekelen .
Maar ook de eenheid in de kerk van Rome lijkt haarscheurtjes te vertonen. De Vlaamse bisschoppen verklaarden in september 2022 als eersten dat een zegen voor homoseksuele koppels mogelijk moest worden. Niet veel later spraken ook de deelnemers aan de zogenoemde Synodale Weg in Duitsland zich uit voor de homozegen . Homoseksualiteit is „ethisch fundamenteel niet anders dan elke andere seksuele geaardheid”, klonk het. De vergadering noemde het „onbarmhartig” en „discriminerend” om homoparen „die hun partnerschap willen beleven in liefde, toewijding en verantwoordelijkheid voor elkaar en voor God” een zegen te weigeren. Critici vrezen dat de Duitse kerk met volle snelheid afstevent op een schisma .
