Homoseksualiteit is een heet hangijzer in veel Nederlandse kerken. De Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) zijn er in ieder geval –na zes jaar bezinning– uit: de generale synode ging woensdag unaniem akkoord met een studierapport over homorelaties. In veel andere kerken binnen de gereformeerde gezindte staat de bezinning echter nog in de kinderschoenen.
Het onderwerp kerk en homoseksualiteit stond deze week weer volop in de schijnwerpers. Dinsdag verscheen de studie ”Homoseksualiteit tussen Bijbel en actualiteit”, geschreven door dr. A. A. A. Prosman op verzoek van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). En woensdag sprak de generale synode van de Christelijke Gereformeerde Kerken in haar rapport uit dat er in het verleden te weinig aandacht is geweest voor pastoraat aan homo’s in de kerk.
De publicatie van dr. Prosman kwam voor de Christelijke Gereformeerde Kerken net te laat om in hun bezinning op homoseksualiteit en homorelaties mee te nemen. Toch zijn de overeenkomsten groot: beide studies hebben een pastorale insteek en houden vast aan de orthodoxe visie dat de Bijbel geen ruimte biedt aan homoseksuele praxis en homorelaties.
Dr. Prosman gaat in zijn studie uitvoerig in op Leviticus 18 en 20. Doorslaggevend noemt de hervormde emeritus predikant Handelingen 15, dat over het zogeheten apostelconvent gaat. Heidenchristenen moesten zich onthouden van afgodendienst, hoererij, het bloed en het verstikte. Dat gaat terug op Leviticus, waarbij ook homoseksualiteit in beeld is. Ook Romeinen 1:26-27, waar Paulus homoseksualiteit met krachtige bewoordingen afwijst, speelt een belangrijke rol.
Het christelijke gereformeerde rapport over homoseksualiteit volgt min of meer dezelfde theologische lijn. Na weging van Bijbelgedeelten als Genesis 1 en 2, Leviticus 18:22 en 20:13 en Romeinen 1:26-27 is de conclusie: de Schrift laat geen ruimte voor homoseksueel gedrag en voor relaties waarin dit een plaats heeft.
Dr. Prosman gaat in zijn boek niet diep in op vragen rond het samenwonen van homoseksuele gemeenteleden. Tucht is een zaak van de kerkenraad, vindt hij. Het CGK-rapport gaat wel dieper op homorelaties in. Mag een kerkenraad verdragen dat twee vrienden of vriendinnen, met een belofte zich van seksuele handelingen te onthouden, samen onder één dak gaan wonen? Het antwoord is een voorzichtig nee. „Wie zijn broeder of zuster wil helpen de weg van Gods Woord te gaan, zal hem of haar ernstig ontraden op deze wijze de verleiding op te zoeken.”
Een gemeentelid met een homoseksuele relatie kan niet worden toegelaten tot het doen van openbare geloofsbelijdenis, de heilige doop en de viering van het heilig avondmaal. Kerkenraden kunnen in uitzonderlijke situaties van dit uitgangspunt afwijken. Maar ook dan zal de richting duidelijk moeten zijn: het beëindigen van de homoseksuele relatie en een leven in onthouding.
Heilig avondmaal
Het woensdag verschenen rapport is het resultaat van een jarenlange bezinning binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken. Die begon al in de jaren tachtig. Een pastorale handreiking uit 1986 noemt homoseksualiteit een zonde, maar benadrukt tegelijkertijd dat homofiele leden evenzeer leden zijn van de gemeente, met dezelfde rechten en plichten.
Het bleef een aantal jaren stil. Totdat de kerkenraad van de christelijke gereformeerde kerk in Zwolle in 2003 besloot om homofiele gemeenteleden die samenleefden met iemand van hetzelfde geslacht te erkennen als „zusters en broeders in volle rechten.” Dat betekende onder meer dat zij mochten deelnemen aan het heilig avondmaal, maar geen ambt konden bekleden.
Niet veel later verscheen het boek van dr. B. Loonstra, ”Hij heeft een vriend. Homorelaties in de christelijke gemeente” Daarin kwam de christelijke gereformeerde predikant tot de omstreden conclusie dat je homorelaties niet in alle gevallen op grond van de Bijbel zou moeten afwijzen. Er stak een storm aan kritiek op, waarop dr. Loonstra zijn boek terugtrok om de weg vrij te maken voor een brede kerkelijke bezinning op dit punt.
En die kwam er. De generale synode van de Christelijke Gereformeerde Kerken besloot in 2007 een studiecommissie inzake homoseksualiteit en homoseksuele relaties in te stellen om een „Bijbels verantwoorde visie” te ontwikkelen. Het was de bedoeling dat de synode van 2010 dan een kerkelijke uitspraak zou doen, maar zover kwam het niet. De meningen bleken zozeer verdeeld, dat het onderwerp werd doorgeschoven naar de landelijke kerkvergadering van 2013. En die hakte woensdag uiteindelijk de knoop door.
In het ambt
Ook de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK) en de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV) zijn zich volop aan het bezinnen. De NGK stelden in 2011 een commissie in die een antwoord moet geven op de vraag „welke weg Gods Woord wijst inzake het roepen van gemeenteleden met een homoseksuele relatie tot het ambt van ouderling of diaken.”
Het onderwerp homoseksualiteit en kerkelijk ambt werd actueel door een besluit van de Nederlands gereformeerde kerk van Utrecht in 2009. Die stelde dat gemeenteleden met een homoseksuele relatie in principe benoembaar zijn in het ambt van ouderling of diaken. Drie regio’s (classes) verzochten daarop de Landelijke Vergadering (LV) van de NGK een uitspraak te doen over de vraag welke weg de Bijbel wijst. De kerkenraad van Urk vroeg de LV ook een uitspraak te doen over het afleggen van geloofsbelijdenis en de deelname aan de sacramenten door praktiserende homoseksuele gemeenteleden.
Binnen het kerkverband bestaan uiteenlopende visies over homoseksualiteit. De LV sprak dan ook uit „dat het de opdracht van de kerken is om rond dit soort belangrijke vragen elkaar te zoeken in het verstaan van de Schrift en elkaar te dienen met de wijsheid en het inzicht in de Schrift die God aan de gezamenlijke kerken heeft gegeven.” Als de kerken elkaar zonder gezamenlijk Schriftonderzoek toestaan een kerkelijk ambt open te stellen voor gemeenteleden met een homoseksuele relatie, „dreigt dat het gezag van Gods Woord binnen de kerken te ondergraven.”
De commissie is bijna zover dat ze haar bevindingen kan presenteren, zegt ouderling A. P. de Boer, tweede voorzitter van de LV, desgevraagd. Hij verwacht dat het rapport voor het einde van dit jaar openbaar komt. De Landelijke Vergadering kan het dan komend voorjaar bespreken.
Documentaire
Binnen de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt lopen de meningen over homoseksualiteit en homorelaties eveneens uiteen. Dat werd begin dit jaar nog eens duidelijk tijdens een congres van de Theologische Universiteit Kampen (TUK), de predikantenopleiding van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Verschillende methode om de Bijbel uit te leggen (hermeneutiek) verhinderen een eenduidig antwoord op de vraag hoe vanuit de christelijke kerk moet worden omgegaan met homorelaties.
Prof. dr. Ad de Bruijne, hoogleraar ethiek en spiritualiteit aan de Kamper onderwijsinstelling, bepleitte een richtlijn voor praktisch handelen „die recht doet aan het Bijbelse spreken over homoseksuele relaties, maar die ook rekening houdt met de westerse cultuur.”
Om het gesprek over homoseksualiteit binnen de kerken op gang te brengen, bracht de gereformeerd vrijgemaakte stichting De Luisterpost|Bralectah in 2009 de documentaire ”Bijbelse ruimte voor homoseksuele stellen?” op de markt. Aanleiding was een synodebesluit over de pastorale bearbeiding van homofiele kerkleden. De kerkvergadering sprak in 2008 uit dat seksueel verkeer tussen mensen van hetzelfde geslacht in het licht van Gods liefdewet „onaanvaardbaar” is. Het is echter geen „algemene regel” dat een kerkenraad de tucht moeten bedienen als homofiele gemeenteleden één huishouden vormen, ook al beloven ze zich van seksuele omgang te onthouden.
In de documentaire licht oud-synodevoorzitter ds. A. de Snoo het besluit nog eens toe. „We hebben met elkaar geprobeerd een goede pastorale houding te vinden. Na lang wikken en wegen koos de synode ervoor een homoseksuele relatie af te wijzen. Om helder te zijn, ook naar buiten toe. De kerk kiest voor het huwelijk tussen man en vrouw.”
Bezwaarde leden van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, onder wie emeritus hoogleraar prof. dr. J. Douma, zijn er niet gerust op. Op de website gereformeerdekerkblijven.nl staat een conceptbrief die zij binnenkort naar de generale synode van 2014 zullen sturen. Kerkenraden moeten tucht uitoefenen als (homoseksuele) kerkleden zonder of voor het huwelijk samenwonen, vinden zij. „Omdat met name het uitoefenen van tucht, of liever het niet uitoefenen ervan meer dan één gemeente in ernstige verdeeldheid heeft gebracht, vragen wij aan uw vergadering het volgende: Wilt u uitspreken dat er geen reden is van kerkelijke censuur af te zien in de hierboven genoemde gevallen, waarin broeders en zusters, getrouwd of ongetrouwd, hun lichaam niet rein bewaren?”
Zegenen
In andere kerken binnen de gereformeerde gezindte moet een brede bezinning op homoseksualiteit nog op gang komen. In de Hersteld Hervormde Kerk (HHK) heeft het onderwerp wel de nodige aandacht, zegt synodevoorzitter ds. L. W. Ch. Ruijgrok. „Maar de generale synode heeft zich na 2004 nog niet expliciet aan de hand van een nota over het genoemde thema gebogen.”
De HHK is wel betrokken geweest bij de totstandkoming van de visienota (homo)seksualiteit van de Vereniging voor Gereformeerd Schoolonderwijs (VGS), de organisatie voor besturen van reformatorische scholen. „In de aanloop naar deze nota zijn ook de kerken geïnformeerd en geraadpleegd. In dat overleg hebben we als kerk ook geparticipeerd”, aldus de predikant. In de VGS-nota wordt homoseksuele praxis afgewezen; wel moet homoseksualiteit en wat de Bijbel daarover zegt bespreekbaar worden gemaakt.
In aanloop naar de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland in 2004 is er volgens ds. Ruijgrok „in tal van gemeenten brede bezinning op dit onderwerp geweest, omdat een van de knelpunten rond de vorming van de PKN de zegening van niet-huwelijkse relaties was. Voor bezinning op de vraag hoe de Bijbelse lijnen actueel gemaakt worden naar het heden staan we natuurlijk altijd open.”
Binnen de Protestantse Kerk behoort het zegenen van relaties anders dan die tussen man en vrouw officieel tot de mogelijkheden. Dat staat verwoord in ordinantie 5-4 van de kerkorde: „De kerkenraad kan –na beraad in de gemeente– besluiten dat ook andere levensverbintenissen van twee personen als een verbond van liefde en trouw voor Gods aangezicht kunnen worden gezegend.” In de praktijk wordt deze ordinantie vooral gebruikt door homoseksuelen die hun relatie in de kerkelijke gemeente willen laten zegenen. De kerkorde laat een plaatselijke gemeente dus vrij in haar visie op en besluiten over homoseksualiteit en homorelaties.
Toerusting
Op de generale synode van de Gereformeerde Gemeenten is homoseksualiteit nooit als apart punt aan de orde geweest. Voorzitter ds. J. J. van Eckeveld: „Wel indirect, als bijvoorbeeld het deputaatschap diaconale en maatschappelijke zorg aan de orde kwam.”
Volgens de predikant uit Zeist is er binnen de Gereformeerde Gemeenten wel aandacht voor de problematiek van homoseksualiteit, zoals in publicaties, bij de toerusting van ambtsdragers en via stichting De Vluchtheuvel.
Vanuit de Gereformeerde Gemeenten werd vorig jaar de werkgroep ”Ouders en familie rondom mensen met een andere geaardheid” opgericht. Homoseksualiteit is een ingrijpende problematiek die nadrukkelijk aandacht verdient, stelde ds. L. Terlouw, predikant van de gereformeerde gemeente in Barendrecht, eerder dit jaar op een bijeenkomst van de werkgroep. „De tijd is voorbij dat we erover kunnen zwijgen in de kerk.”
Lees ook in Digibron:
www.digibron.nl/search/detail/851be7a90e85a9354f56d27387c77651/te-weinig-aandacht-voor-homo-in-kerk
