Is dood van Iraanse president Raisi de lont in het kruitvat?
Gaat de dood van de Iraanse president Ebrahim Raisi gevolgen hebben voor de gespannen verhoudingen in het Midden-Oosten? Zodra de Iraanse autoriteiten gaan denken dat het géén ongeluk was, zeker wel.
Het bergachtige noordwesten van Iran, vlak bij de grens met Azerbeidzjan. Dichte mist. Drie helikopters die er desondanks doorheen vliegen. Een daarvan stort neer op een berghelling en vat vlam. De inzittenden, onder wie de Iraanse president Ebrahim Raisi en de minister van Buitenlandse Zaken Hossein Amir-Abdollahian, komen om.
Alles wijst op een ongeluk. Maar was dat het ook? Het lijkt erop dat de Iraanse autoriteiten denken van wel; in elk geval wordt er nog niet openlijk gewezen naar wie normaal de zondebok is: Israël.
Het is mogelijk dat Iran in de tijd die komt om een of andere reden toch aanleiding ziet om alsnog richting Israël of de Verenigde Staten te wijzen. Als dat gebeurt, kunnen de gevolgen enorm zijn. Dan treedt de wet van actie en reactie in werking, zoals de wereld vorige maand al zag. Toen stuurde Iran honderden raketten op Israël af na de dood van een hoge Iraanse commandant in Damascus. Een volgende kettingreactie zal vermoedelijk nóg heftiger zijn, met grote kans op irrationele escalatie die de regio verder in brand zet.
Dissidenten
Dat is vooralsnog niet aan de orde. De ingehouden reactie vanuit Teheran wijst voorlopig inderdaad in de richting van een ongeluk, waardoor internationale reactie niet aan de orde is. Of, en dat is een andere mogelijkheid: er zijn binnenlandse dissidenten in het spel, want Raisi en met hem alle vertegenwoordigers van het Iraanse regime hebben talloze vijanden in eigen land. Maar ook dan kan internationale vergelding uitblijven.
Hoe dat ook zij, niets wijst erop dat de interne machinaties van Iran ontsporen na de dood van Raisi. Dat is ook niet zo vreemd, want de post van president is niet het allerbelangrijkst in Iran. De ultieme macht is in handen van de Opperste Leider en zijn Raad van Hoeders. Dat is al zo sinds Iran in 1979 een islamitische republiek werd. De Opperste Leider, die niet gekozen wordt, kan op die manier het sjiitische karakter van Iran waarborgen.
Verkiezingen
De huidige Opperste Leider in Iran, ayatollah Ali Khamenei, heeft de vicepresident aangewezen als nieuwe president. Binnen vijftig dagen moeten er nu presidentsverkiezingen worden uitgeschreven.
Wie dat wordt, is nog onduidelijk. Het is ook niet doorslaggevend voor de koers die Iran vaart, al hangt dat wel af van de persoon die de rol vervult. Er zijn presidenten geweest die hun macht maximaal uitbuitten, maar dat gold niet voor Raisi. Waarnemers zagen hem als een relatief zwakke president met veel minder invloed dan zijn voorganger Hassan Rouhani.
Desondanks werd Raisi vaak genoemd als mogelijke kandidaat om de 85-jarige Khamenei op te volgen als Opperste Leider. Juist omdat hij minder uitgesproken was, zou hem dat geschikt maken voor de functie. Er is echter een andere veelgenoemde kandidaat-opvolger: de bloedeigen zoon van Khamenei, Mojtaba.
Kortom, de interne machtsstrijd over zowel de opvolging van Raisi als op termijn de opvolging van Khamenei krijgt door het helikopterongeluk een flinke impuls. Nu wordt het speelveld vrijwel volledig door conservatieve politici beheerst. Maar de verschillende politieke facties in Iran, van radicaal tot relatief gematigd, zullen alles op alles zetten om dat te veranderen in hun voordeel.
