Voor het eerst in de geschiedenis moeten mensen die de Dodenherdenking op de Dam in Amsterdam willen bijwonen online een ticket reserveren. Vanwege veiligheidsmaatregelen is er namelijk plek voor ‘slechts’ 10.000 mensen. Normaal zijn er zo’n 20.000 aanwezigen. „Daar hebben wij niet voor gekozen”, zegt Wim van de Donk, voorzitter van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. „Ik denk dat de drempel hoog is om tijdens die twee minuten stilte iets te doen. Maar daar denken de veiligheidsmensen anders over.”

De reserveringsplicht –die ook voor de stille tocht geldt– is niet de enige maatregel. Eerder liet burgemeester Femke Halsema al weten dat bezoekers bij aankomst niet alleen het traditionele vrijheidsspeldje krijgen, maar ook door een soort sluis moeten waarin ze gefouilleerd worden. Ze worden onder meer gecontroleerd op vlaggen en megafoons. Ook T-shirts met daarop leuzen als ”Free Palestine” zijn verboden.

Hoewel er geen aangekondigde demonstraties zijn en Halsema zegt dat er geen angst is voor aanslagen, neemt de driehoek (politie, gemeente en het openbaar ministerie), in samenwerking met de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, deze beslissingen vanwege de gespannen sfeer rondom de oorlog tussen Israël en Hamas. Bezoekers moeten hun naam en e-mailadres opgeven, maar worden niet gescreend, aldus het Comité 4 en 5 mei. Alle 10.000 kaarten zijn inmiddels gereserveerd.

Overbodig

Dik de Boef, voorzitter van het Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffers, vindt de maatregelen „een beetje overbodig”. „Het is een moment waarop iedereen zich verenigt”, zegt De Boef, wiens ouders in het verzet zaten. „Daar zal zelfs de oorlog in Gaza geen invloed op uitoefenen. Het gaat om doden herdenken.” Van de Donk beaamt: „We vinden het niet leuk. Het is een heilig moment voor ons allemaal, dat wil je niet bij voorbaat verstoren met maatregelen.”

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei doet er alles aan om zo gastvrij mogelijk te zijn, benadrukt de voorzitter. Tegelijkertijd is het volgens hem belangrijk dat de veiligheid van elke bezoeker gewaarborgd is en om het zekere voor het onzekere te nemen, zeker als de driehoek zegt dat dat nodig is. „Ik hoop wel dat de Dam ondanks alles vol zal staan”, zegt Van den Donk. „Voor mensen die er niet bij passen, zijn er honderden andere herdenkingen. In Amsterdam alleen al een stuk of tachtig. En mocht er iemand onverhoopt toch zonder reservering op de Dam komen, dan zullen we daar ook zo gastvrij mogelijk mee omgaan.”

Duiven

Herdenkingspycholoog Bertine Mitima-Verloop, die onderzoek deed naar de impact van grootschalige collectieve herdenking, vreest dat de extra politieaanwezigheid invloed zal hebben op de sfeer. „Tegelijkertijd is er een intuïtief besef dat de veiligheidsmaatregelen horen bij de huidige situatie. Er zijn veel conflicten in de samenleving, de polarisatie is dagelijks in het nieuws. Voor een deel van de aanwezigen zal dat pijnlijk zijn, voor sommigen hoort een reflectie op de huidige tijd bij het herdenkingsritueel. Uit mijn onderzoek kwam dat überhaupt niemand dezelfde gedachten heeft op de Dam. De een denkt aan de familiegeschiedenis, de ander aan de actualiteit. Ik heb zelfs mensen gesproken die vooral naar de geluiden van de duiven luisteren.”

„Commotie hoort bij de herdenking. Dat maakt dat de herinnering blijft leven” - Bertine Mitima-Verloop, herdenkingspsycholoog

Daarbij hoort commotie bij de herdenking, zegt ze. „Dat maakt dat de herinnering blijft leven.” Dat ziet ook historicus en voormalig directeur van het Niod Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies Frank van Vree. „Er is een lange traditie van meningsverschillen rondom de Dodenherdenking op de Dam. Zo was er kritiek op de woningnood en op de oorlog in Vietnam. Maatschappelijke discussies maken zichtbaar waarbij we stilstaan, namelijk bij oorlog en geweld en dat is een levende herinnering.”