De gemeente Arnhem gaat schulden overnemen van enkele tientallen huishoudens. Goed idee, of geef je met zo’n actie als overheid een verkeerd signaal af?
De wijk Immerloo II in Arnhem is een echte Vogelaarwijk. Zes op de tien mensen zijn laagopgeleid, zeven op de tien hebben een niet-westerse migratieachtergrond. Financieel ziet het er voor velen somber uit: 17 procent van de bewoners zit in de bijstand –tegen 2 procent landelijk–, een op de drie huishoudens leeft op of onder het sociaal minimum en het gemiddelde jaarinkomen is 13.600 euro. Per maand is dat zo’n 1133 euro.
In Immerloo II spelen tal van problemen, zegt wethouder Bestaanszekerheid en Leefbare Wijken Mark Lauriks. Die zijn extra lastig op te lossen als mensen schulden hebben, ziet hij. „Ze leven met de vraag hoe ze de komende anderhalf uur doorkomen en hebben geen ruimte in hun hoofd om over de toekomst na te denken.”
Schuldenproblematiek kost de maatschappij ontzettend veel, zegt Lauriks. „We geven 17 miljard euro uit aan schuldhulpverlening voor een totaal van 3,5 miljard aan schulden. Dat moet anders kunnen, denken wij.”
Dus is de gemeente begonnen met een „radicaal andere aanpak”: ze gaat de schulden van enkele tientallen huishoudens opkopen. Drie Arnhemse stichtingen hebben geld in een fonds gestort. De gemeente betaalt de uitvoeringskosten en partijen als zorgverzekeraars en energieleveranciers schrappen een deel van de openstaande schulden.
Lauriks hoopt dat mensen die met een schone lei beginnen, ruimte krijgen in hun hoofd om een goed bestaan op te bouwen. Onderzoekers van de Hogeschool Arnhem Nijmegen onderzoeken de komende twee jaar of die ruimte voor nieuw perspectief er inderdaad komt.
Piekerend in bed
Het plan van Lauriks kan de goedkeuring wegdragen van Nadja Jungmann, lector schulden en incasso aan de Hogeschool Utrecht. „Zo’n 725.000 huishoudens in Nederland kampen met problematische schulden, slechts 3 procent zit in een traject met uitzicht op een schuldenvrije toekomst. Mensen liggen ’s avonds piekerend in bed. Wethouder Mark Lauriks laat zien dat hij beseft welke impact schuldenproblematiek heeft op levens.”
Jungmann is een autoriteit op het gebied van schuldenproblematiek. Ze doet al zo’n twintig jaar onderzoek naar het ontstaan en de aanpak van problematische schulden. Hoewel ze waardering heeft voor het experiment in Arnhem, vreest ze ook dat het plan op de lange termijn niet iedereen zal helpen. „Problematische schulden hebben een aantal oorzaken. Een daarvan is dat het sociaal minimum niet altijd toereikend is. Een gezin in de bijstand komt 200 tot 500 euro per maand tekort, rekende de commissie sociaal minimum, waar ik deel van was, vorig jaar uit. Zo zit je binnen de kortste keren weer in de geldzorgen.”
„Een gezin in de bijstand komt 200 tot 500 euro per maand tekort” - Nadja Jungmann, lector schulden en incasso aan de Hogeschool Utrecht
De marketingmaatschappij is ook een boosdoener, zegt Jungmann. „Mensen worden continu blootgesteld aan verleidingen. Je kunt vrijwel elk product op afbetaling kopen. Ik denk dat we de verantwoordelijkheid om daarmee om te gaan te veel bij het individu neerleggen.”
Jasper Pouwelsen werkt bij Van den Bosse Bewindvoeringen. Ook hij vindt dat er iets moet veranderen aan het schuldensysteem. „Het is een verdienmodel geworden. Een schuld van 500 euro vanwege een aankoop op bol.com kan uiteindelijk een bedrag van 5000 euro worden. En als je je zorgverzekering zes maanden lang niet kunt betalen, wordt je premie 20 procent hoger. Dat is het begin van het einde.”
Oordeel niet te snel over mensen met schulden, zegt Pouwelsen. „Een deel van de Nederlanders kan simpelweg niet meekomen in het systeem. We zien veel onkunde. Bijvoorbeeld bij mensen die geen idee hebben dat ze een uitkering moeten aanvragen. Daar begint voor hen dan de ellende.” Ook ongelukkige omstandigheden kunnen iemand in de schulden storten. „Mensen die door hun partner in de steek worden gelaten en met een schuld van tienduizenden euro’s blijven zitten. Dat we in een gebroken wereld leven, zie ik als bewindvoerder overal terug.”
Ongeopende belastingbrieven
Hoe reageert iemand als hij hoort dat hij ineens van zijn schulden –soms van een paar duizend euro, soms van 20 duizend euro of nog meer– af is? Mensen zijn niet direct uitgelaten, weet Lauriks. „Ze zijn vaak wantrouwend. Wat moet die overheid aan de deur? Is het wel echt? Ook is er veel schaamte. Dan zeggen mensen dat ze helemaal geen schulden hebben. Ondanks de ongeopende belastingbrieven op de deurmat.”
Geeft het geen bonje in een wijk als iemand op nummer 2 nog in de schulden zit, terwijl zijn buren van nummer 4 ineens van hun geldzorgen af zijn? Onderzoekster Jungmann kan zich voorstellen dat het voor mensen die buiten de boot vallen „een hard gelag” kan zijn als hun schulden niet worden kwijtgescholden. „Maar als een universiteit een nieuw medicijn ontwikkelt, kan ook niet iedere patiënt die direct krijgen, maar alleen een testgroep.”
Geeft een actie als dit geen verkeerd signaal af, alsof de overheid schulden wel even overneemt? Dat is een risico, zegt Jungmann. „Die boodschap wil je niet afgeven. De boodschap hier is echter: we willen de schuldenproblematiek effectiever aanpakken.”
„Een hoopvolle nieuwe poging in een tijd waarin de hulpverlening maar een fractie van de mensen met ernstige schulden bereikt”, noemt Jungmann het Arnhemse plan. „Tegelijkertijd moeten we nuchter zijn: schulden zijn een onderdeel van een grotere kluwen van problemen. Dit project gaat ons veel leren. Het gaat niet alles oplossen.”
