Stel dat iemand bij je binnen komt stormen en zegt: „Ik heb de koning net gedood.” Waarschijnlijk is er eerst schrik: wat gebeurt er nu?! Dan misschien ontsteltenis: onze koning is dood. En ik stel me voor dat je je dan heel snel zou herpakken en zou denken: deze man de cel in, want de koning doden is een misdrijf, dat kan niet. En je zou de politie (laten) bellen. Zo kan er ineens emotie zijn. Maar meestal wint de actie het al snel. Want stilstaan bij gevoelens is lastig, vervelend.

David is in Ziklag als er een boodschapper van het slagveld komt. Hij heeft nieuws: koning Saul is dood. Hoe weet die boodschapper dat? Hij heeft zelf de dodelijke slag gegeven. (Dat dit niet klopte, wist David nog niet.) Wat doet David? Geeft hij onmiddellijk bevel om deze moordenaar te doden, omdat hij de gezalfde had aangeraakt? Nee, David pakt zijn klederen, scheurt ze, weeklaagt, weent en vast. Tot aan de avond.

Verdriet komt eerst. De vergelding komt later wel. Zo erg is het: het volk van de Heere heeft de strijd verloren. Verdriet krijgt urenlang alle ruimte. Kennelijk mocht dat: je overgeven aan verdriet en het verdriet uitroepen in je klachten. Dat zie je ook in de Psalmen heel duidelijk terug.

Wat zijn wij ver weg van deze Bijbelse praktijk. Want hoe is het vaak met ons? Als we al moeilijke gevoelens waarnemen, stoppen we die snel weg. Dat zien we in de Bijbel niet terug. Daarin is juist veel ruimte voor gevoelens. Ze mogen er zijn.

Signaal

Ik ga er niet op in hoe dat zo veranderd is. Wel wil ik laten zien dat gevoelens een functie hebben. Ze geven een signaal af. Net zoals de bewegingsmelder in onze tuin doet. Als er een verplaatsing is, floept het licht aan. Niet bij bewegende takken, wel als er iemand voorbijkomt.

Emoties zijn ook melders: er is iets. Ik ben geneigd te zeggen dat gevoelens ingeschapen zijn en echt bij ons mens-zijn horen. Tegelijkertijd heb ik me gerealiseerd dat we een heel palet van gevoelens hebben die niet zo paradijselijk zijn: boosheid, angst, verdriet. Die waren er voor de zondeval nog niet. Toch zijn wij als mensen toegerust om te kunnen voelen. Dat heeft onze Schepper zo bedacht. Dat alleen al is een reden om gevoelens serieus te nemen. Daarnaast helpen ze ons ook om te leven.

Gevoelens geven namelijk een signaal af als er iets hapert. Bij het plotseling zien van een agressieve hond gaat het alarm af. Dat gaat razendsnel en dat is maar goed ook. Ons emotionele brein stelt ons in een flits in staat om te vechten, te vluchten of te bevriezen. Even later kan het rationele brein tot de conclusie komen dat er toch geen gevaar is, omdat de hond aan de ketting ligt. Daarbij leren we van ervaringen. Als je al eerder door een hond gebeten bent, zul je sneller stress hebben bij het zien van zo’n dier.

Hoe weten we eigenlijk wat we voelen? Want je kunt wel een emotie hebben, maar je moet ergens leren welk gevoel er speelt en hoe dat dus heet. Als het goed is, heb je dat geleerd op de thuisbasis. Hoe gaat dat idealiter? Moeder verwoordt dat haar kind geschrokken, bang, verdrietig of boos is en dat dit niet erg is. Dat het begrijpelijk is omdat wat er gebeurde ook heel vervelend is. Ze aanvaardt de gevoelens, waarna ze troost en verder helpt. Ze geeft ruimte om gevoelens er te laten zijn en leert de binnenwereld van emoties serieus te nemen. Let wel: ze zegt dus niet dat een kind iets niet mag voelen!

Gevoelsmelder

Gevoelens zijn niet altijd gemakkelijk. Vandaar dat mensen ze soms wegstoppen. Ze passen zich aan en zetten muurtjes om hun gevoel heen omdat het anders te pijnlijk is. Ze willen geen verdriet of eenzaamheid voelen en doen voor de buitenwacht alsof alles oké is. Dat heeft nadelen. Het kost veel energie. Net zoals het kracht kost om een bal steeds onder water te houden. Daarnaast schept het afstand, omdat de ander niet goed tot je doordringt. Ook leidt het tot minder contact met jezelf. Je ziet het signaal niet meer en registreert niet welke behoefte niet vervuld wordt.

Gevoelens kunnen lastig zijn. Zeker als ze in een bepaalde situatie intenser zijn dan verwacht. Vaak is dat dan een signaal dat ze iets met vroeger te maken hebben. Je gevoelsmelder staat dan te strak afgesteld. Je gevoel zegt dat je niet veilig bent, dat de ander je afwijst of niet serieus neemt, terwijl dat feitelijk niet het geval is. Zeker bij intense emoties is het belangrijk deze te begrijpen. Want dan kun je ze uiteindelijk ook leiden.

Een voorbeeld. Jouw inbreng in het team wordt niet overgenomen. Bij een voorgeschiedenis van afwijzing en negeren raakt dat aan het oude gevoel van eenzaamheid en er niet toe doen. Dan voel je weer de oude pijn van niet mee te tellen. Heb je deze voorgeschiedenis niet, dan kan het oké zijn dat je je zegje hebt gedaan en dat de beslissing anders uitvalt, omdat meerdere mensen wat van het gespreksthema vinden. Het raakt je niet emotioneel.

Zijn alle gevoelens oké? Zoals ik al aangaf, geeft de Bijbel zeker ruimte voor gevoelens. Tegelijkertijd gelden de grenzen van de geboden. „Zijt beroerd (boos) en zondig niet” (Psalm 4:5). Bij onrecht mag je dingen rechtzetten. Je angsten mag je bij de Heere brengen. Tegelijkertijd geldt de opdracht om in geen ding bezorgd te zijn, maar je zorgen bekend te maken bij God (Filippenzen 4:6).

Onwaardig

Met het geloven doen het denken, het willen en het voelen mee. Dit zijn psychologische functies. Dat zie je bijvoorbeeld bij psychische klachten. Dan zijn het denken, het voelen en het willen ongezond. Zo kan iemand een sterk negatief gevoel over zichzelf hebben en zich minderwaardig voelen. Zichzelf waardeloos voelen is echter iets anders dan zich onwaardig voelen. Het laatste is voluit Bijbels; het eerste is een gevolg van psychische klachten. Het is een misvatting dat zich minderwaardig voelen nodig is om te kunnen geloven. Daarentegen maakt ons onwaardig voelen ons nederig van hart, wat kan uitdrijven naar Christus.

Gave

Is geloven een gevoelskwestie? De Bijbel is er duidelijk over. Geloven is zeker weten. Het is mede een wilsbeslissing, waardoor puriteinen bijvoorbeeld een persoonlijk verbond met God tekenden. Geloven is ook een gave. Zoals een man en een vrouw aan elkaar gegeven zijn, zo wordt in het geloof ook Christus ontvangen. Dat geeft troost en houvast. Na hun jawoord weten man en vrouw zeker dat ze van elkaar zijn. Dat is een weten met de hele mens. Gevoel doet daarin natuurlijk mee, maar het hangt daar niet van af.

Gevoel kan meedoen in het geloven, maar is niet de essentie daarvan. Dat zou ook maar een wankele basis zijn, omdat het gevoel kan veranderen naar gelang je stemming en omstandigheden veranderen. Dat is te zien bij Petrus die op het water loopt. Zolang hij op het woord van Jezus vertrouwt, is het goed. Maar zodra hij op de omstandigheden ziet, wordt hij overspoeld door angst en als Jezus het niet had verhoed ook door de golven.

Het geloof stoelt niet op tranen, ervaringen of bevindingen. Wat een voorrecht dat we Gods Woord hebben, dat de waarheid is. Onwankelbaar en onveranderlijk. Het geloof richt zich daarop en bouwt op Jezus als de Hoeksteen en Voleinder van het geloof.

De auteur is is werkzaam als gz-psycholoog bij Eleos. Dit artikel is een verkorte weergave van de lezing die zij op 6 april hield tijdens een Zin-in-avond van de JBGG in Vianen.