Nadat om iets voor middernacht de klanken van ”God save the Queen” zijn weggestorven en de Union Flag wordt gestreken, gaat op 1 juli 1997 de soevereiniteit van Hongkong na 156 jaar van het Verenigd Koninkrijk (VK) over naar China. Bij het akkoord hierover, in 1984, beloofde China dat Hongkong zijn kapitalistische economie en levensstijl vijftig jaar zou behouden. Deze belofte van ”Een land, twee systemen” blijkt echter al binnen 25 jaar een wassen neus.

Als miljoenen Hongkongers genoeg blijken te hebben van de toenemende bemoeienis van de Volksrepubliek met de stadstaat en vanaf maart 2019 massaal de straat op gaan, reageert Peking hard. Met een in de zomer van 2020 ingevoerde veiligheidswet drukt het de protesten de kop in. Wie het nog langer waagt om te demonstreren, riskeert een draconische straf. Velen kijken voortaan wel uit om hun afwijkende mening te ventileren.

Groot-Brittannië vergeet zijn voormalige kroonkolonie niet. Na de overdracht in 1997 biedt Londen Hongkongers een zogenoemd British National Overseas (BNO)-paspoort aan. Daarmee kunnen zij naar het VK reizen en er een halfjaar blijven. Als reactie op de invoering van de veiligheidswet in Hongkong breidt de regering van premier Boris Johnson de regeling uit. Voortaan kunnen bezitters van het overzeese paspoort en hun gezinsleden na vijf jaar wonen in het VK er permanent verblijven en na nog een jaar de Britse nationaliteit krijgen.

De regeling is in trek bij Hongkongers. Meer dan 190.000 (voormalige) inwoners van de voormalige kroonkolonie vroegen inmiddels een BNO-paspoort aan.  Ook Taiwan (37.000), Canada ( 27.000 ) en Australië (meer dan 10.000 ) zagen een toestroom van Hongkongers. Maar behalve het VK is er geen land dat Hongkongers zo veel rechten geeft. Recent onderzoek van de Chinese University of Hong Kong leert dat bijna 38 procent van de inwoners Hongkong wil verlaten als de kans daartoe zich voordoet. De drie hoofdredenen hebben allemaal te maken met de huidige politieke situatie van de stadstaat.

Uit de emigratiecijfers blijkt dus dat het VK the place to be is voor Hongkongers. De Britten verwachten dat het aantal BNO’ers oploopt tot 300.000. Het is niet uitgesloten dat het uitbreiden van de veiligheidswet in Hongkong vorige maand voor menig stadsbewoner een laatste zetje was om ook de metropool te verlaten.

Chinees nepnieuws

Of Hongkongers daadwerkelijk een enkeltje VK zullen boeken, is óók afhankelijk van de verhalen die over Groot-Brittannië de ronde doen in Hongkong. Dat zegt Heather Rolfe, medeauteur van het in november gepubliceerde rapport ”From HK to UK: Hong Kongers and their new lives in Britain” . Op een vrijdagmiddag in maart licht ze in het kantoor van denktank British Future in hartje Londen een aantal bevindingen toe.

Volgens Rolfe, directeur onderzoek en relaties van British Future, liet een deel van de eerste lichting Hongkongers zich beïnvloeden door youtubers. In ronkende video’s adviseerden zij de kandidaat-emigranten waar te gaan wonen, hoe een baan te vinden en wat verder van belang was om een goede start te kunnen maken. „Deze informatie was lang niet altijd accuraat”, stelt Rolfe. Ook over het rapport dat onderzoekers van British Future publiceerden, werden onwaarheden de wereld ingeslingerd. „Het is op een negatieve manier verdraaid door de Chinese pers. Ze beweerden bijvoorbeeld dat Hongkongers in het VK geen baan kunnen krijgen en hun vaardigheden niet kunnen inzetten, maar dat is niet helemaal wat wij zeggen. De meesten zijn erg blij om hier te zijn en tevreden met hun nieuwe leven.”

„Youtubers vertelden Hongkongers lang niet altijd accuraat verhaal over het leven in het Verenigd Koninkrijk” - Heather Rolfe

Het klopt niet dat Hongkongers geen baan kunnen vinden?

„Het vinden van passend werk is het grootste probleem, maar dat geldt in feite voor elke immigrant. Wat je vaak ziet, is dat zij vaak genoegen nemen met banen onder hun niveau. Het heeft te maken met onvoldoende beheersing van het Engels, diploma’s die niet worden erkend en werkgevers die niet goed begrijpen wat het BNO-paspoort inhoudt.

Het risico bestaat dat Hongkongers in deze banen zullen blijven hangen. Tegelijk zullen de problemen die hieraan ten grondslag liggen met het verstrijken van de tijd verdwijnen. Wat een handje zou helpen, is dat nieuwkomers betere loopbaanbegeleiding krijgen, want daar schort het nu aan.”

Kent u verhalen van Hongkongers die weer met hangende pootjes terug zijn gegaan?

„Nee, 99 procent is ook van plan om te blijven. Na de publicatie van ons rapport hebben we nog eens honderd Hongkongers geïnterviewd. Aan BNO’ers die onder hun niveau werken, vroeg ik wat ze daarvan vinden. Ze antwoordden dat ze niet naar het VK zijn gekomen voor hun carrière. Hun belangrijkste motief om te emigreren was om te ontsnappen aan het ondemocratische, restrictieve politieke klimaat.

Hongkongers hebben in het algemeen oog voor de lange termijn, niet alle aspecten van hun nieuwe leven hoeven meteen geregeld te zijn. Sommigen nemen genoegen met lager geschoold werk, zodat ze tijd en energie overhouden om bijvoorbeeld hun Engels op orde te brengen. Hun prioriteit ligt bij hun kinderen, die ze naar een goede school willen sturen.”

Hoe ziet een doorsnee Hongkongse emigrant eruit?

„De helft vormt met een partner een gezin, dat verder doorgaans uit een of twee jonge kinderen bestaat. Er zijn ook wel 18- tot 25-jarigen die op zichzelf wonen of met een partner, en 55+’ers –van wie sommigen bij hun kinderen inwonen–, maar dat zijn kleinere groepen. Het gros heeft een goede opleiding genoten.”

Was het hebben van jonge kinderen een trigger om Hongkong te verlaten?

„Voor ons rapport hebben we deze vraag niet gesteld. Maar in gesprekken met Hongkongse ouders zeggen ze dat ze geëmigreerd zijn vanwege de toekomst van hun kinderen. Ze maken zich zorgen over het veranderde curriculum op school, dat politiek geladen is en weinig ruimte voor discussie biedt. Economische redenen spelen in elk geval geen rol, want in het VK doen Hongkongers qua welvaart waarschijnlijk een stapje terug.”

„BNO’ers die onder hun niveau werken, vertelden me niet te zijn geëmigreerd vanwege hun carrière, maar om te ontsnappen aan het ondemocratische, restrictieve politieke klimaat in Hongkong ” - Heather Rolfe

Kunt u iets zeggen over mentale problemen bij de doelgroep?

„De kosten voor het levensonderhoud liggen in het VK hoger dan sommige Hongkongers hadden verwacht en geldzorgen zijn voor velen een bron van stress. Tegelijk zeggen mensen dat hun geestelijke gezondheid is verbeterd na hun emigratie. Waarschijnlijk heeft de aanloop ernaartoe ze veel stress bezorgd, bijvoorbeeld de zorgen die ze zich maakten over de veiligheidswet, en geeft het ook rust dat het dilemma weggaan of niet is opgelost.”

U schrijft in uw rapport dat Hongkongers niet per se gecharmeerd zijn van een Hongkongse buurman. Tegelijk clustert een deel in het Londense stadsdeel Sutton. Hoe verklaart u dat?

„Ook in andere plaatsen in het VK wonen veel Hongkongers bij elkaar. De plekken kenmerken zich door veel groen, genoeg aanbod van goede scholen en weinig criminaliteit. Voor Hongkongers is het doorgaans niet moeilijk om een huis te kopen, omdat de vastgoedprijs in Hongkong hoog is en ze hun huis daar goed hebben kunnen verkopen. Dat Hongkongers in dergelijke plekken zijn neergestreken, is waarschijnlijk primair ingegeven door wooncomfort en niet doordat er veel voormalige stadgenoten wonen. Er is onder Hongkongers zeker veel wantrouwen naar elkaar. Sommigen die politiek actief zijn geweest in Hongkong zijn bang voor spionnen van de Hongkongse overheid.”

„Onder Hongkongers is een zeker wantrouwen; er is vrees voor spionnen van de Hongkongse overheid” - Heather Rolfe

Wat vinden Britten ervan dat er zo veel Hongkongers naar het VK komen?

„De meesten zijn zich hiervan niet bewust. Uit attitudeonderzoeken blijkt wel dat de meerderheid van de bevolking de BNO-regeling steunt, omdat het wordt gezien als moreel juist om deze mensen uit de voormalige kroonkolonie te steunen.”

Hoe ziet u de toekomst voor Hongkongers in het VK?

„Ik hoop dat meer mensen een baan vinden die bij hun niveau past, hoewel ik er niet zeker van ben dat dit snel gaat gebeuren. Optimistisch ben ik over de jongere generatie. De taalproblemen die zij nu nog hebben, zullen binnen afzienbare tijd tot het verleden behoren, omdat ze hun nieuwe taal elke dag spreken. Minder rooskleurig is de toekomst voor ouderen. Om op hogere leeftijd je land te verlaten en je sociale netwerk achter te laten valt niet mee. Als je dan ook het Engels niet goed beheerst, is er een gerede kans om in een isolement te raken. Het is belangrijk dat hulporganisaties voor Hongkongers en andere lokale diensten oog hebben voor deze groep.”