Psalm 39 meest gebruikte Bijbeltekst in rouwadvertentie
Psalm 39 is het meest geciteerde Bijbelhoofdstuk in overlijdensberichten in het Reformatorisch Dagblad (RD). Bij iets minder dan de helft van de advertenties staat een citaat uit de Bijbel.
Ruim 27.000 rouwadvertenties in het RD onderzocht Vincent Erdin (67) uit Groningen. Circa 15.000 uit de jaren 2019 tot en met 2023 en nog eens 12.040 uit de periode 1988 tot en met 1992. Van elke advertentie noteerde hij of er een Bijbeltekst bij stond en zo ja, welke dit was. Dat leverde interessante uitkomsten op.
Hoe kwam u erbij om dit te onderzoeken?
„In januari 2020 bleek uit een landelijk onderzoek van Offerte.nl dat Psalm 23 de meest geciteerde psalm was in rouwberichten. Dat bracht mij op de gedachte: hoe zit dat in de achterban van het Reformatorisch Dagblad? Dat is de krant waar ik op geabonneerd ben en waar ik ook correspondent voor ben geweest.
Een tweede aanleiding lag voor mij in het overlijdensbericht van de protestantse predikant ds. H.P. Venema. Daarin stond dat hij samen met oud-huisarts G. Grootendorst onderzoek had gedaan naar het percentage christelijke teksten in rouwadvertenties in dagblad Trouw. Het leek mij interessant om dit ook voor het RD te doen. Ik houd mij al langer bezig met archiefonderzoek voor de gemeente Steenwijkerland, dus ik heb enige ervaring met het doen van onderzoek.”
Wat is uw conclusie?
„Mijn eerste conclusie is dat het aantal rouwadvertenties door de jaren heen is toegenomen en ook het percentage met een Bijbeltekst. In de periode 1988 tot en met 1992 ging het om 12.040 rouwberichten, waarvan bijna 5000 met een Bijbeltekst (41,4 procent). Van 2019 tot en met 2023 stonden er 15.638 rouwadvertenties in de krant. Ruim 7000 bevatten een Bijbeltekst (45,2 procent).
Wat je ook terugziet in de cijfers, is dat er in de coronaperiode beduidend meer mensen zijn overleden in de achterban. In 2019 ging het om 2915 overlijdensberichten, in 2020 om 3319, en in 2022 zelfs om 3722 advertenties.”
Wat maakt u op uit deze cijfers?
„Het gestegen aantal advertenties kan te maken hebben met een vergrijzend lezerspubliek, maar ook met de toegenomen belangstelling om een bericht te plaatsen bij een overlijden. Vroeger gebeurde dit alleen door de naaste familie, nu is het heel gewoon als ook ooms en tantes, vrienden en bekenden, de werkgever, besturen en organisaties een advertentie zetten. Daardoor wordt uiting gegeven aan de betrokkenheid op de overledene.
Dat het percentage Bijbelteksten licht stijgt, heeft wellicht te maken met het feit dat mensen zoiets toch zien als een laatste vorm van getuigen. Die bepaalde tekst die hen heeft aangesproken in hun leven willen zij of de familie in de rouwadvertentie breder onder de aandacht brengen.
Zelf vind ik dat een mooi gebruik. Dat je met een Bijbeltekst een oordeel zou vellen over de geestelijke staat van de overledene vind ik een drogreden. In de Bijbel is troost en steun te vinden voor elke situatie.”
U onderzocht ook wat de meest geciteerde Bijbeltekst is. Verraste de uitkomst u?
„Van de ruim 7000 teksten uit de periode 2019 tot en met 2023 kwamen er 4487 uit de Psalmen. Dat geeft wel aan hoe sterk die worden gewaardeerd door de achterban.
De meest gekozen psalmen zijn Psalm 39 (347 keer), Psalm 116 (260 keer), Psalm 31 (225 keer) en Psalm 103 (216 keer). Dat wijkt dus af van de uitkomst van het onderzoek van Offerte.nl waaruit Psalm 23 naar voren kwam. Het kan ermee te maken hebben dat de Bijbelkennis in de reformatorische achterban groter is dan in de seculiere wereld.
Verder werd er 295 keer uit Johannes geciteerd en 228 keer uit Openbaring. Uit het Oude Testament werden 5263 teksten geciteerd, uit het Nieuwe Testament 1780. Dat laatste verraste mij wel.”
Hoe lag dit in de jaren tachtig?
„Dat heb ik helaas niet kunnen onderzoeken. De familieberichten uit die tijd zijn wel gedigitaliseerd, maar je kunt ze niet per stuk bekijken, alleen per pagina. De teksten waren zo onduidelijk dat ik erg veel moeite moest doen om te achterhalen welke tekst er werd geciteerd. De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag heeft wel de papieren kranten in haar depot, maar het raadplegen daarvan kostte me zoveel inspanning dat ik daarmee ben gestopt”
Zijn er verder nog ontwikkelingen in rouwadvertenties die u opvielen?
„Het viel mij op dat er in de formulering van de berichten door de jaren heen weinig is veranderd. Die is vrij standaard en formeel. In andere landelijke kranten zie je dat overlijdensadvertenties persoonlijker zijn geworden. Qua formulering, maar ook qua uitstraling. De zwarte rand heeft plaatsgemaakt voor een grijze en soms staat er een foto van de overledene in het bericht. Dat tref je in het RD niet aan.
Verder merk ik dat er vaker wordt gesproken over een dankdienst voor het leven van de overledene in plaats van over een rouwdienst. Een dankdienst klinkt minder verdrietig en zwaar. Maar mijns inziens vlak je met deze formulering ook de ernst van de dood wat af.”
Door dit onderzoek bent u veel bezig met de dood. Wat doet dat met u?
„Sinds kort houd ik me bezig met het fotograferen van graftrommels. Hiervoor kom ik regelmatig op begraafplaatsen. De aanblik van al die grafstenen maakt me stil. Zeker als ik de namen zie van leeftijdgenoten of van kinderen.
Bijna dertig jaar geleden kreeg ik kanker. Ik ben erg ziek geweest, maar ik ben helemaal genezen. Tijdens mijn ziekte heb ik alles voor mijn begrafenis op papier gezet. Ook de tekst voor de rouwkaart ligt al klaar. Psalm 61:4 en 5 wil ik daar graag op hebben. Daarin gaat het over schuilen onder Gods vleugels. Toen ik ziek was, haalde ik veel steun uit deze tekst.”
