Berekeningen van het CBS laten zien dat er in Nederland in de periode tot 2040 sprake zal zijn van dubbele vergrijzing: het aantal ouderen groeit en zij worden tegelijkertijd gemiddeld steeds ouder. Het aantal werkenden in de zorg neemt niet toe, terwijl er nu al sprake is van een tekort. De druk op de zorg wordt zo steeds groter. We noemen dit de zorgkloof. Hoe gaan we om met deze ontwikkeling? Hoe houden we oog voor de publieke waarden die leidend zijn in de ouderenzorg?

Passende zorg

Om de zorg toekomstbestendig te houden, is een omslag in denken én doen nodig. Met het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO) beoogt de overheid passende zorg, die mensgericht, houdbaar en duurzaam is. De uitgangspunten zijn:

1. Zelf als het kan. Wat kunnen ouderen zelf of met hulpmiddelen en wat kunnen mantelzorgers en vrijwilligers uit hun netwerk doen? Professionele zorg is de laatste stap. Een sociale inbedding van onderlinge zorg in de lokale gemeente of (kerkelijke) gemeenschap wordt steeds belangrijker. Het zou mooi zijn als de overheid de inzet van deze informele zorgverleners zou stimuleren, bijvoorbeeld met fiscale regelingen.

2. Thuis als het kan. Ouderen blijven zoveel mogelijk zelfstandig wonen. Alleen bij een erg complexe zorgvraag krijgt iemand een indicatie voor verpleeghuiszorg. Hiervoor zullen veel zogenaamde ”nultredenwoningen” beschikbaar moeten komen in de vorm van seniorenappartementen, mantelzorgwoningen of kangoeroewoningen. Een deel van de ouderen heeft met het oog op sociaal contact en veiligheid behoefte aan geclusterd en beschut wonen.

3. Digitaal als het kan. Ouderen krijgen steeds meer digitale hulpmiddelen tot hun beschikking. Daarom moeten woningen voor ouderen voorzien worden van domotica: automatisering in en om de woning die het woongemak en de veiligheid bevordert en de mogelijkheid om zorg te ontvangen optimaliseert. De zorg zal zo mogelijk ook op afstand gegeven worden: bijvoorbeeld via beeldschermen en met behulp van sensoren, apps en medicijndispensers.

Het is bij de beweging naar passende zorg van groot belang dat we oog houden voor de menselijke maat. Passende zorg is niet alleen betaalbare zorg maar ook zorg die past bij de behoeften van ouderen. Daarbij moet het werk van zorgprofessionals veranderen. Volgens de overheid van ”zorgen voor” naar ”zorgen dat”. Bij Cedrah kiezen we voor ”zorgen met”!

We zien dat de klassieke (individualistische) verzorgingsstaat moet gaan veranderen in een participatiesamenleving. Hoewel we zorgen hebben over de toenemende zorgkloof en het tekort aan zorgmedewerkers, is het tegelijkertijd mooi om te merken hoe mensen verantwoordelijkheid nemen voor het leven van hun naasten, bijvoorbeeld door te helpen bij zorgtaken en activiteiten. Hierin ligt bovendien een belangrijke roeping voor leden van een kerkelijke gemeente.

Publieke waarden

In juni verscheen het rapport ”Met de stroom mee: naar een duurzaam en adaptief stelsel van zorg en ondersteuning” van de Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving (RVS). In het politieke en maatschappelijke debat over de ouderenzorg gaat het vaak over een drietal waarden, die onderling met elkaar schuren: kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid. Het debat over de aanpak van de zorgkloof wordt vaak gedomineerd door de collectieve betaalbaarheid van de zorg en het denken in termen van haalbaarheid en houdbaarheid. Daarin spelen waarden als solidariteit en rechtvaardigheid, draagkracht en draaglast én eigen verantwoordelijkheid een rol.

Als de collectieve betaalbaarheid allesbepalend wordt, komen de kwaliteit en toegankelijkheid van de zorg onder druk te staan. Iedereen heeft nu toegang tot zorg met een gemiddeld hoge kwaliteit. Door de schaarste aan mensen en middelen zullen er de komende jaren keuzes gemaakt moeten worden. Als de zorg dan maar wel voor iedereen toegankelijk blijft!

Tegenstrijdigheid

Ouderen hebben baat bij een laagdrempelig en samenhangend aanbod van zorg en ondersteuning, met aansluiting tussen het medische en het sociale domein. Deze zorg moet bereikbaar blijven voor alle ouderen, wanneer dat voor hen passend en nodig is. De lange wachtlijsten voor diverse soorten zorg verhinderen dat steeds meer.

Ik rond af met een voorbeeld waarin de toegankelijkheid van de zorg onder druk komt te staan van de betaalbaarheid én van tegenstrijdigheid tussen het landelijke en het lokale overheidsbeleid. Het rijksbeleid is dat er geen verpleeghuisplaatsen bij komen en dat ouderen „langer zelfstandig wonen”. Om dat mogelijk te maken, is het erg belangrijk dat kwetsbare ouderen dagopvang krijgen. Dit vermindert de druk op hun mantelzorgers. Echter, sommige gemeenten gaan vanwege financiële tekorten in het WMO-budget bezuinigen op de dagopvang door de indicatiecriteria aan te scherpen, de wachttijd te verlengen en slechts toestemming te geven voor een beperkt aantal dagdelen dagopvang. Door deze keuzes komt het ”langer thuis wonen” ernstig onder druk te staan en zijn kwetsbare ouderen de dupe. Daarom pleit ik voor beleid waarin kwaliteit, toegankelijkheid én betaalbaarheid gewogen worden, met oog voor de menselijke maat.

De auteur is bestuurder ouderen-zorgorganisatie Cedrah.