De meeste politici en media in het Westen geven alleen Poetin de schuld van de oorlog in Oekraïne. Hij viel een soevereine staat aan en is dus fout. Dat is echter een eenzijdige kijk op deze oorlog tussen Oost en West. Wat drijft de Russen om deze oorlog te blijven voeren?
Klaus von Dohnani, oud-burgemeester van Hamburg, deed een erg wijze uitspraak: „Dass Russland diesen Krieg begonnen hat, ist ein Verbrechen. Dass der Westen ihn nicht verhindert hat, eine Sünde.” („Dat Rusland deze oorlog begonnen is, is een misdaad. Dat het Westen de oorlog niet verhinderd heeft, een zonde.”) Maar hoe zit het dan met de misdaad van Poetin en de zonde van het Westen?
Meedogenloos
Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 riep Oekraïne in augustus van dat jaar de onafhankelijkheid uit. In een referendum sprak 90 procent van de Oekraïners zich daarvoor uit. Ook de bewoners van de Krim deden dat, zij het met een kleine meerderheid. In december ondertekenden Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne het verdrag van Bialowieza, waarmee Rusland onder andere de soevereiniteit van Oekraïne erkende. Poetin had dus niet het recht om op 24 februari 2022 Oekraïne binnen te vallen. Poetins beslissing om met bruut militair geweld een geschil te gaan oplossen, is daarom misdadig te noemen.
Poetin werd door Boris Jeltsin als president aangesteld. Deze zieke en aan alcohol verslaafde president had na de ineenstorting van de Sovjet-Unie een totaal vervallen Rusland achtergelaten. De bevolking stond voor lege winkels. Rusland telde op geen enkel terrein meer mee.
Poetin kwalificeerde dit als „de grootste geopolitieke catastrofe van de 20e eeuw”. Deze catastrofe was voor hem onacceptabel. Daarom bestreed hij met harde hand de chaos in Tsjetsjenië en elders in de Kaukasus. Ook trad hij meedogenloos op tegen Russische oligarchen die op eigenbelang uit waren en tegen de binnenlandse democratische oppositie. Ook vandaag de dag ben je je leven niet zeker als je het opneemt tegen Poetin. We moeten zijn regeringsstijl daarom misdadig noemen.
Krim geannexeerd
Toen de Russen in 2014 de Krim annexeerden, namen ”groene mannetjes” zonder insignes de Krim in korte tijd in bezit, zonder een schot te lossen. Het Kremlin berichtte dat er geen sprake was van Russische inmenging. Later gaf Rusland toe dat de (aan het Kremlin gelieerde) Wagnergroep de Krim had geannexeerd. Toen Rusland in 2021 en begin 2022 bij de Wit-Russische en Oekraïense grens een enorme troepenmacht opbouwde, beweerde Poetin dat Rusland niet de intentie had om Oekraïne binnen te vallen. Deze leugens zijn misdadig.
Uit op overheersing
In 1989 viel de Berlijnse Muur en schreef Amerika de overwinning van de Koude Oorlog op zijn naam. Toen in 1991 de Sovjet-Unie uit elkaar viel, bleef Rusland achter als een failliet en arm land waar corruptie welig tierde. Rond die tijd werd in Amerika door Paul Wolfowitz de eerste versie van de Defence Planning Guidance gepubliceerd. Deze toppoliticus had veel politieke invloed, onder anderen op president Bush. Dit beleidsdocument, dat omschreef hoe Amerika op het wereldtoneel zou moeten opereren, staat bekend als de Wolfowitz-doctrine. Er stond onder andere in: „Ons voornaamste doel is te voorkomen dat er een nieuwe rivaal opstaat in de regio van de voormalige Sovjet-Unie of waar dan ook, die een bedreiging kan betekenen zoals de Sovjet-Unie ooit was.” Toen deze tekst te veel stof deed opwaaien, werd er snel een mildere tekst gepubliceerd. De toon was echter gezet en de boodschap was duidelijk: Alleen Amerika mocht een wereldmacht zijn.
Ruslanddeskundige Maria Theresa ter Haar was tientallen jaren werkzaam in Rusland. Volgens haar zocht Rusland juist toenadering. Het Westen (lees Amerika) daarentegen was uit op overheersing op het wereldtoneel en was daarmee de oorzaak van de verwijdering ten opzichte van Rusland na de Koude Oorlog.
Gebroken belofte
Een uitwerking van de Wolfowitz-doctrine werd zichtbaar in 2003. De Verenigde Staten vielen toen Irak aan. De massavernietigingswapens waar men bang voor was, zijn echter nooit aangetroffen, terwijl deze oorlog naar men zegt honderdduizenden het leven kostte.
Poetin verzette zich tegen Amerika’s opstelling. Op een veiligheidsconferentie in 2007 in München, waar regeringsleiders, toppolitici, veiligheidsadviseurs en militairen debatteerden over de wereldveiligheid, verwoordde een getergde Poetin in een indrukwekkende speech zijn grieven tegen de dominantie van de VS. Men nam hem echter niet serieus, zoals in 2008 bleek tijdens de NAVO-top in Boekarest.
In de slotverklaring van deze top werd toegezegd dat Oekraïne en Georgië op termijn NAVO-lid zouden worden. President Bush was op veel meer uit. Maar vooral de Duitse bondskanselier Merkel (als ex-DDR-vrouw had ze een redelijk goede verhouding met Poetin) en de Franse president Sarkozy waren fors tegen en wisten hardere toezeggingen aan Oekraïne te voorkomen.
De toenmalige NAVO-secretaris-generaal Jaap de Hoop Scheffer vertelt in een interview uit 2017 wat Poetin op de dag van vertrek uit Boekarest in het souterrain tegen hem zei: „Mister secretary general, this will not be!” Vrij vertaald: „Meneer de secretaris-generaal, het zal niet gaan gebeuren dat Oekraïne en Georgië lid van de NAVO worden. Poetin gaf toen klip-en-klaar zijn rode lijn aan.
Poetin zei dit nadat vrijwel alle voormalige Warschaupactlanden lid waren geworden van de NAVO. Dit was echter strijdig met de toezegging van Amerika in 1991 dat de NAVO niet oostwaarts zou uitbreiden. De Hoop Scheffer zegt in genoemd interview dat NAVO-lidmaatschap van Oekraïne een stap te ver was voor Rusland, omdat beide landen (historisch) te veel met elkaar verbonden waren (en zijn). Dit inzicht van De hoop Scheffer kwam helaas te laat en dat kreeg desastreuze gevolgen.
Eenzijdig denken
”Zonde” heeft te maken met dwalen, regels overtreden en een verkeerde houding aannemen ten opzichte van medemensen. Het Westen, met name Amerika, valt hiervan zeker te betichten met het oog op Rusland. Het hield zich namelijk niet aan de belofte dat de NAVO niet verder oostwaarts zou uitbreiden. En men luisterde in 2007 niet toen Poetin waarschuwde dat het Westen zich, onder leiding van Amerika, te dominant gedroeg. Bovendien laat de Wolfowitz-doctrine zien dat Amerikanen anderen eigenlijk als tweederangsmensen beschouwen.
Eenzijdig denken en één partij als schuldige aanwijzen in een conflict is te simpel. Het draagt in elk geval niet bij aan oplossingen. Zolang mensen in het Westen blijven hangen in deze eenzijdige denkwijze zal de veroordeling van Rusland alleen maar verscherpt worden. Als gevolg daarvan zal de bewapening van Oekraïne door de NAVO opgeschroefd worden. Zo werd het recent ook verwoord door de Nederlandse minister van Defensie Ollengren.
Het Westen heeft zo echter geen oog voor zijn eigen handelen in het verleden. De kans op vrede op het Europese vasteland wordt daarmee kleiner en kleiner en het risico van een rechtstreekse oorlog tussen de NAVO en Rusland groter en groter. Amerika zou Rusland (alsnog) echt serieus moeten gaan nemen. Dan zou het Oekraïne wellicht als een (militaire) neutrale (buffer)staat tussen twee machtsblokken gaan beschouwen. En dat zou Rusland vervolgens een reden geven om te gaan stoppen met zijn misdaden in Oekraïne.
De auteur werkt in het onderwijs.
