Hij moest een handtekening vragen aan alle ouders, vertelt Martin Brouwer, directeur van het Greijdanus in Enschede. Vervolgens een herinnering sturen naar iedereen die vergat te reageren op dat verzoek. Daarna zeuren om een reactie bij ouders die nog steeds niks van zich hadden laten horen. De uitslag verwerken in de administratie. En als ouders hun voorkeur wilden wijzigen, een bevestiging sturen dat dit was doorgevoerd in het systeem.

De „enorme administratieve rompslomp” die komt kijken bij het inhuren van een schoolfotograaf was voor de Greijdanus-directeur reden om er in 2020 helemaal mee te stoppen. Alleen de examenklas poseert sindsdien nog voor een portret en groepsplaat. „Voor de hele school kost mij dit te veel administratieve uren.” Ouders kunnen bovendien een schadevergoeding eisen als het alsnog misgaat.

Toen het besluit vorige week het nieuws haalde, klonken in de media gelijk geluiden over het einde van het klassenkiekje. Maar is het werkelijk zo erg?

Directeur Brouwer beweert dat hij zeven A4’tjes aan ouders moest voorleggen om de toestemming te regelen. „Je moet alle afspraken met de fotograaf daarin zetten, bijvoorbeeld over wie aansprakelijk is als de foto’s kwijtraken. Bijna een contract.”

Vinkje

Overdreven, stelt Job Vos, deskundige op het gebied van privacy en onderwijs. „Je kunt het heel ingewikkeld maken door voor elke foto akkoord te vragen, maar je kunt dat ook bij de inschrijving gelijk regelen. Gewoon door ouders toestemming te vragen of hun kind op de klassenfoto mag staan. Net zoals bij beelden die worden gedeeld op sociale media, in de nieuwsbrief en op de website van de school.” In een administratiesysteem als Magister kunnen ouders hun toestemming op elk moment wijzigen door een vinkje aan te klikken.

Het is dus helemaal niet zo ingewikkeld, betoogt Vos, die zelf ook functionaris gegevensbescherming is op diverse scholen namens de organisatie Privacy op School. „Mensen die wars zijn van de AVG schetsen graag een beeld alsof ze de hele dag met een dikke stapel papier rondlopen om alles te regelen.” Hij kan niet verklaren hoe een school aan zeven A4’tjes komt die ondertekend moeten worden.

De privacyexpert hoort geregeld het argument dat leerlingen ook de hele dag foto’s van elkaar maken en die delen op sociale media. Maar, zegt hij, „als school heb je je aan de wet te houden”. Bovendien is het een taak van het onderwijs leerlingen voor te bereiden op de samenleving. „Daar hoort ook bij dat zij leren wat privacy inhoudt en dat ze niet zomaar foto’s van een ander op Snapchat mogen posten.”

Vos weet dat het soms misgaat rond de AVG en foto’s. „Een paar jaar geleden was er een school die geen toestemming had voor het gebruik van een foto, maar deze leerling toch herkenbaar afbeeldde op de voorkant van het jaarverslag. De ouders waren daar niet blij mee.” Dat zou schoolleiders volgens hem niet moet afschrikken. „Je kunt heel hard roepen dat het allemaal zo erg is, maar privacy is gewoon een mensenrecht. Hoewel mensen soms rechten hebben waar ze minder blij mee zijn, moeten we die toch altijd beschermen.” Ouders die in een blijf-van-mijn-lijfhuis zitten, van wie niet bekend mag worden waar hun kind op school zit, zouden bijvoorbeeld in de problemen kunnen komen.

Fotomodel

Stoppen met klassenfoto’s hoeft dus niet, vindt Vos. „Ik kan me voorstellen dat scholen het papierwerk ingewikkeld vinden. Maar als je dat zegt, heb je de AVG niet goed begrepen. Je hebt één extra formulier nodig bij de inschrijving op school – meer niet. En ja, je moet het ergens registreren, maar dat kan gewoon met een vinkje in het systeem.”

Scholengroep Driestar-Wartburg heeft het ook op deze manier geregeld, vertelt Janine Baelde. Slechts sporadisch verlenen ouders geen toestemming voor de klassenfoto, is haar ervaring. In het leerlingsysteem staat per onderdeel aangevinkt of ouders het goed vinden dat hun kind op een foto staat. „Ik herinner me één voorbeeld waarbij twee foto’s zijn gemaakt: één met het kind, die was voor haarzelf, en één zonder het kind, die de hele klas kreeg.”

Directeur Brouwer heeft een creatieve oplossing bedacht voor foto’s die het Greijdanus gebruikt voor pr-doeleinden. „Leerlingen kunnen binnen onze school bijbaantjes krijgen. Zo kunnen ze zich aanmelden als fotomodel. Eens per jaar komt er een fotograaf langs en de leerlingen die dan zichtbaar in beeld komen, ontvangen een cadeaubon. Daar heb ik nooit gedoe mee.”

Koppenkaart

Het probleem speelt vooral op middelbare scholen. Zo merkt Sgoolfotografie, die vooral op basisscholen fotografeert, nauwelijks iets van problemen met de AVG. „Af en toe komt het voor dat we een koppenkaart maken in plaats van een klassenfoto. Op zo’n collage kun je leerlingen die niet in beeld mogen makkelijk weglaten.” Het bedrijf heeft één of twee keer meegemaakt dat een kind per ongeluk toch op de groepsfoto kwam; toen moest het gezicht geblurd worden.

Veel middelbare scholen vinden de AVG wel veel gedoe, weet Maurice Looman van Foto Koch, de grootste schoolfotograaf van Nederland. „Als het bij de inschrijving goed geregeld is, heeft de school er verder geen omkijken naar. Wie verzuimt aan de voorkant toestemming te vragen, heeft achteraf bergen werk.”

Looman schat in dat sinds de invoering van de nieuwe privacywet in 2018 zo’n tien scholen die klant waren bij Foto Koch besloten te stoppen met de klassenfoto’s. „Een verwaarloosbaar deel.” Het fotobedrijf zelf zegt meer werk te hebben aan het beantwoorden van mails en telefoontjes van ouders die vragen waarom er geen klassenfoto’s zijn gemaakt, dan aan de AVG.

Hysterie

Ook Arjan van Hell van vereniging Educatis, waaronder tien scholen in de regio Midden-Nederland vallen, merkt niet dat de AVG tot problemen leidt als de schoolfotograaf langskomt voor een klassenkiekje. „Er leven wel bezwaren tegen het publiceren van foto’s op sociale media en in advertenties.”

De 25 reformatorische basisscholen in Zeeland die onder de vereniging Colon vallen, ervaren eveneens weinig problemen met klassenfoto’s door de AVG, zegt bovenschools ICT’er Harm Nieuwenhuijse. „Onze ervaring is dat ouders een klassenfoto altijd wel goed vinden.” Voor het publiceren in bijvoorbeeld een ouderapp, de schoolgids of op de website geeft volgens hem niet iedereen toestemming.

Ook Nieuwenhuijse ziet dat scholen soms in een kramp schieten en snel roepen dat iets niet mag van de AVG. Dat ligt vaak genuanceerder. „Veel mag gewoon zolang je het maar goed vastlegt. Voor een klassenfoto wordt ouders om toestemming gevraagd bij de inschrijving van hun kind. Dat is slechts een kleine toevoeging aan de vragenlijst. Het is echt niet zo dat scholen hier voortdurend druk mee zijn.”

Hij hoort geregeld van collega-ICT’ers dat scholen hun handen vol hebben aan ouders die moeilijk doen over privacy. „Die AVG-hysterie zie ik op onze scholen gelukkig niet. Ik denk omdat we met elkaar een sterke gemeenschap vormen en omdat ouders vertrouwen hebben in de school.”