Volgens de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) kunnen 15-jarigen in Nederland slechter lezen dan leeftijdgenoten in veel andere landen. Meer dan een op de drie Nederlandse kinderen haalt het basisniveau voor lezen niet. Dit betekent dat ze niet in staat zijn om een tekst te begrijpen en verbanden te leggen tussen informatie uit de tekst en dingen die ze al wisten.

De reacties op dit onderzoek zijn niet moeilijk te raden. Demissionair onderwijsminister Mariëlle Paul zegt: „Het kan en moet echt veel beter. We zien al langer dat het niet goed gaat met de taal- en leesvaardigheid van leerlingen op de basisschool en middelbare school, en dit onderzoek bevestigt dat.”

Kortere schooldag

Kan een reactie nog inhoudslozer? „We zien het al jaren en dit onderzoek bevestigt dat.” Dit klinkt als: we staan erbij en kijken ernaar. Als ‘we’ al langer weten dat het niet goed gaat, wat is er dan in de afgelopen jaren aan gedaan?

Ongetwijfeld ontvang ik het verzoek deel te nemen aan een onderzoek. Het werkveld moet tenslotte worden geraadpleegd. Er zullen indrukwekkende conclusies worden gepresenteerd, die uiteindelijk in een la verdwijnen. Als alle mensen die bij de vele onderzoeksbureaus werken zich nu eens laten omscholen? De tekorten in het onderwijs en de zorg zouden er flink door afnemen.

De oplossing voor de verschraling van het onderwijs schijnt simpel. Het RD (6-12) kopte: ”Oproep om docent minder les te laten geven voor betere kwaliteit”. In het zogenoemde deltaplan moeten maatregelen staan om het lesgeven aantrekkelijker te maken. Ik ga ervan uit dat de auteur van dit RD-artikel dat bedoelt. De meest opvallende is de lestijd van de leraar verlagen. Na zo’n kortere schooldag zouden kinderen eerder naar huis of de buitenschoolse opvang kunnen, zo is het idee. Onbegrijpelijk: de onderwijskwaliteit neemt af en er wordt voorgesteld de lestijd te verlagen, terwijl het lesprogramma nu al overvol is.

Telefoongebruik

Wat zijn oorzaken van het jaarlijks afnemende onderwijsniveau?

De mobiele telefoon heeft een negatieve uitwerking op de concentratie, de creativiteit en het schrijf- en leesniveau van mensen. Het individualisme wordt door het vele telefoongebruik versterkt. Dat op initiatief van een Ierse school leerlingen in de basisschoolleeftijd helemaal geen telefoon meer hebben, verdient waardering. Zo ontstaat er tijd om buiten te spelen, te lezen, creatief bezig te zijn…

Het lerarentekort heeft grote invloed op de kwaliteit van het onderwijs. Hoeveel onbevoegde leraren staan er intussen voor de klas? En laat duidelijk zijn: dit tekort heeft niets te maken met het salaris. Een leraar verdient uitstekend. Enig nadeel is dat doorgroeien in het vak vaak lastig is.

In toenemende mate is er een opvoedingsverlegenheid bij ouders. De jonge ouders moeten vaak (veel) te veel ballen omhooghouden. Ze zijn ouder, kind, partner, werknemer of werkgever en moeten ook nog aan anderen laten zien hoe ”leuk” ze het hebben door het posten van allerlei foto’s en berichten op internet. Worden er in de opvoeding nog grenzen gesteld? Anders gevraagd: Mogen er nog grenzen worden gesteld? Alles moet ”leuk” zijn. De zogenoemde curlingouder, de overbeschermende ouder die alles glad wil strijken voor zijn of haar kind, is volop aanwezig.

Gebrek aan inzet

Toch zit het probleem veel dieper, namelijk bij de mentaliteit van de mensen, oud en jong. Zijn we nog bereid onze schouders ergens onder te zetten?

Mijn vrouw hoorde in het openbaar vervoer kortgeleden een gesprek tussen een aantal 15-jarige vwo-leerlingen. De samenvatting van dit gesprek: Hoe kunnen we met zo weinig mogelijk inspanning ons diploma halen en later op een makkelijke manier zoveel mogelijk geld verdienen?

Helaas is deze visie meer regel dan uitzondering. En niet alleen bij scholieren. De arbeidsmoraal is er de afgelopen jaren niet beter op geworden. Tegelijkertijd is het individualisme toegenomen. Is een gebrek aan inzet, idealen, verantwoordelijkheidsgevoel en doorzettingsvermogen niet dé oorzaak van veel problemen in deze tijd?

Vergadercultuur

Alles dus maar op het bordje van de ouders en leerlingen leggen? Ook het onderwijs zelf is niet vrij te pleiten van het afnemende onderwijsniveau. Hoe kunnen we zorgen dat leraren maximaal aandacht geven aan elk kind in de klas? Een paar suggesties:

Stop als leraren met het klagen over werkdruk en te weinig salaris.

Kijk als directie kritisch naar de vergader- en overlegcultuur. Zijn al die commissies echt nodig?

Zorg voor rust, reinheid en regelmaat.

Goede communicatie tussen leraren en ouders is essentieel.

Reageer niet op elke hype.

Investeer in goede lessen. Methodes zijn fragmentarisch geworden. Onderwerpen worden vaak kort en vluchtig behandeld.

Wat is mooier dan kinderen verder helpen in hun ontwikkeling? Daar hebben we de nuchtere inzet van alle betrokkenen bij nodig.

De auteur is directeur van de Rehobothschool in Ridderkerk.