Het lukt niet altijd met de goede voornemens. Dat blijkt ook uit een onderzoek uit 2021 van New Edith Cowan Universiteit in Australië. In totaal werden 182 mensen van Australische en Britse afkomst gevraagd om een onlinelijst met nieuwsjaarsvoornemens in te vullen. In de eerste twee maanden van het jaar moesten zij, op vier momenten, een rapport invullen om aan te geven hoe het met ze ging, hoe doelgericht zij zich nog voelden en of ze het nog konden volhouden. Zoals voorspeld door de onderzoekers, bleek dat mensen over het algemeen niet bijzonder goed zijn in het volhouden van hun voornemens. Twee derde van de deelnemers gaf zijn nieuwjaarsvoornemens op in de eerste maand.

Misschien is het een idee om af te stappen van jaarlijkse nieuwe doelen, is af te leiden uit de ervaringen van Joost Rongen, een 60-jarige IT’er uit Wijchen. Rongen kreeg in september 2023 de diagnose alvleesklierkanker. Het bleek ongeneeslijk. Sindsdien brengt hij zijn dagen door met lezen en schrijven, naar de fysiotherapeut gaan, en kopjes thee drinken met vrienden of herinneringen ophalen met zijn vrouw Truus. „Ik constateer dat ik heel mijn leven te weinig heb gereflecteerd”, vertelt hij. „Je bent vaak zo druk bezig, maar staat te weinig stil bij de dingen die er echt toe doen. Ik denk nu veel over wat ik nalaat, niet in geld of goed, maar vooral in wat ik voor anderen heb betekend, hoe zij mij zullen herinneren. Dat ik een warm, liefdevol, geïnteresseerd en bewogen persoon was. Mijn geloof in Jezus is daarbij altijd toonaangevend geweest. Hij is daarin mijn voorbeeld.”

Rongen is na zijn diagnose vrijwel direct gestopt met werken, ook al gaf dat hem jarenlang veel voldoening. „Ik had wat minder hard moeten werken in mijn leven. Ik genoot zeker van mijn werk als IT’er, begrijp me niet verkeerd. Toch is de tijd die je aan je werk geeft tijd die je niet doorbrengt met je dierbaren. Dat had ik meer willen doen. Ik heb nu veel waardevolle gesprekken met de mensen om me heen. Ik merk ook dat ik de behoefte heb om te vertellen, om gekend te worden. Ik heb nu in mijn hoofd geen ruimte meer voor werkrapporten, deadlines of het geven van presentaties over digitale toegankelijkheid.”

Waarden

Rongen staat niet alleen met zijn kritische terugblik. Ook de ervaringen vanuit hospices, waar mensen de laatste dagen van hun leven doorbrengen, laten zien dat de confrontatie met de dood tot bezinning kan leiden.

Bronnie Ware, een Australische hospiceverzorgster, schreef in haar bestseller ”The Top Five Regrets of Dying” (2011) dat mensen zich vaak aan het einde van hun leven realiseren dat er meer is dan werk. „Alle mannen die ik behandeld heb, niemand uitgezonderd, gaven hetzelfde antwoord”, zegt ze. „Ze vonden dat ze te veel hadden gemist: de jonge jaren van hun kinderen, het gezelschap van hun partner.”

Een studie van de Universiteit van Californië uit 2018 laat zien dat de kijk op het leven van 21 hospicepatiënten veranderde nadat ze te horen kregen dat ze terminaal ziek waren. Een van de vragen was of ze anders waren gaan denken over waarden. „Hmm”, antwoordde een van hen. „Ik heb in elk geval geen interesse meer in geld, terwijl dat vroeger behoorlijk belangrijk was. Ik dacht altijd: wat kan ik kopen? of: wat kan ik doen? Zo ben ik nu niet meer. Niets materieels is belangrijk sinds ik in het hospice ben.” Ook anderen wilden bewuster keuzes maken in de tijd die hun nog restte, overeenkomstig met hoe ze herinnerd willen worden. En nederig accepteren dat ze ziek waren.

Het onder ogen zien van de eigen sterfelijkheid kan leiden tot meer wijsheid, constateert de studie bij deze 21 hospicepatiënten. De dood zet de zaken op scherp. De urgentie om de juiste dingen te doen in het leven dringt zich dan op. Dat ervoer ook de 39-jarige Lotte van ’t Klooster uit Lochem. Zo’n drie jaar geleden kreeg ze te horen dat ze ongeneeslijk ziek was. Inmiddels is ze ziektevrij verklaard. Ze gooide haar leven compleet om. „Mijn levensprioriteiten liggen nu anders dan bij de gemiddelde mens. Voor mijn ziekte was ik altijd druk en moe als ondernemer. Alle sociale dingen moesten in het weekend gepropt worden. Maar na die wake-upcall, want zo zie ik het echt, voelde ik heel sterk dat ik mensen om me heen wilde helpen, dat ik een bijdrage wilde leveren aan de wereld.” Ze is minder stressvol werk gaan doen en schrijft ook een boek over wat ze voelde als een bijna-doodervaring.

Van ’t Klooster zegt dat er meer balans in haar leven is. „Vroeger ging ik altijd naar het bos voor de beweging, dat deed ik op de automatische piloot. Nu kan ik echt genieten van een vlinder die voorbij fladdert. Er is zo veel moois op aarde, we vergeten soms om daarvan te genieten.” Maar, zegt ze glimlachend: „Ik gun mensen niet dat ze met de dood geconfronteerd moeten worden om anders naar het leven te leren kijken.”

Andere prioriteiten

We zouden vaker mogen stilstaan bij het feit dat we zullen sterven, zegt ook David Gibson, predikant van een presbyteriaanse kerk in Aberdeen, Schotland. Dat besef zou bepalender mogen zijn voor hoe we het leven hier op aarde leven, hoe we onze levensreis vormgeven, zegt hij. Het maakt ons minder oppervlakkig. Met die boodschap schreef hij ”Living Life Backward. How Ecclesiastes Teaches Us to Live in Light of the End”, naar aanleiding van het Bijbelboek Prediker.

Waar Prediker ons aan herinnert, schrijft Gibson, is dat de toekomst onzeker is, en de dood niet. De dood laat zien dat we beperkingen hebben als schepselen, maar kan ons ook helpen om Gods goede gaven in dit leven beter te zien. Hij zegt: „De dood kan ons radicaal in staat stellen om van het leven te genieten. Door alles wat we doen in onze dagen onder de zon te relativeren, kan de dood ons veranderen van mensen die het leven willen beheersen voor winst in mensen die diepe vreugde vinden in het ontvangen van het leven als een geschenk. Dit is de belangrijkste boodschap van Prediker in een notendop: het leven in Gods wereld is een gave, geen winst.”

Toch zal niet iedereen in confrontatie met de dood gaan reflecteren op zijn leven. Hospiceverpleegkundige Lia van Laar herkent niet meteen dat mensen aan het eind van hun leven vertellen dat ze andere prioriteiten hadden willen stellen. „Misschien dat zij er in hun gedachten mee bezig zijn, dat kan. Er zijn er ook die beslist niet praten over dat soort dingen.”

Van Laar, werkzaam bij Hospice Ede De Olijftak, waar alle teamleden een christelijke achtergrond hebben, denkt dat de meeste bewoners de echte reflectiefase al achter zich hebben. „Veel is er al voorbij, zoals nadenken over hoe je herinnerd wordt, wat je achterlaat. Daar zijn onze cliënten te ziek voor. Ze praten over van alles, maar vaak gaat het vooral over de symptomen die ze ervaren.”

Immateriële zaken zijn veel belangrijker dan materiële, ziet ook van Lia van Laar. „Wij horen veel over waar mensen dankbaar voor zijn, maar daarnaast dat mensen verdrietig zijn dat bepaalde dingen zo gelopen zijn. Het gaat daarbij eigenlijk altijd om relaties. Dat doet mij altijd weer beseffen dat als je iets wilt oplossen, veranderen in je leven, je liefst niet moet wachten tot je laatste levensfase.”