Het is niet de eerste keer dat Van Oenen, gepensioneerd arts en systeemtherapeut, een steen in de vijver van de geestelijke gezondheidszorg (ggz) gooit. In 2019 verscheen ”Het misverstand psychotherapie”, waarin hij beschrijft dat psychotherapie wat mogelijkheden betreft aan het plafond lijkt te zitten.

”Verdragen”, dat begin dit jaar op de markt kwam, is het vervolg hierop. De titel geeft in één woord aan in welke hoek Van Oenen het antwoord zoekt op de vraag hoe het verder moet met de alsmaar uitdijende zorg aan mensen met psychische problemen.

Het vertrekpunt van de auteur is de op wetenschappelijk onderzoek gegronde constatering dat hulp vaker niet dan wel helpt. En ook wanneer het beter gaat met iemand, is het maar zeer de vraag of dat het gevolg is van de therapie. Van de mensen die in therapie wat opkrabbelen, was de helft ook zonder die behandeling wel opgeknapt.

We moeten onder ogen zien dat veel psychisch lijden onoplosbaar is, stelt Van Oenen vast. We zullen het moeten verdragen. Dan zal ook zichtbaar worden dat het in een aanzienlijk aantal gevallen na korte of langere tijd ‘vanzelf’ beter gaat.

Dat wil niet zeggen dat Van Oenen de lijdende medemens aan zijn lot overlaat. De ervaren behandelaar ziet de oplossing in het aanbieden van laagdrempelige hulp in een vooraf begrensd aantal van zeven sessies. Daarin geeft de behandelaar, die geen specialist maar net als een huisarts een generalist is, aan dat hij niet de pretentie heeft zaken op te lossen. Wat hij doet, is een stukje meelopen op de levensweg.

Zijn deze zeven sessies voorbij, dan kan de cliënt na twee jaar opnieuw eenzelfde kort en door de zorgverzekering betaald behandeltraject ingaan. Voor acute en ernstige gevallen staat een crisisteam klaar dat, eventueel in combinatie met medicijnen, de broodnodige hulp biedt.

Van Oenen ziet een behandelaar niet als een gids, maar als een reisgezel die volhoudt wanneer familie afhaakt

Van Oenen ziet een behandelaar niet als een gids, maar als een reisgezel die volhoudt wanneer familie en vrienden afhaken. Een behandelaar kan meer afstand nemen en heeft ook meer energie dan familie en vrienden, die zich leeggezogen kunnen voelen door hun nabije naaste in psychische nood.

Met dit plan, dat hij in zijn boek gedetailleerd uitwerkt en toelicht, denkt Van Oenen dat het mogelijk is de uit hun voegen barstende ggz en jeugdhulp op de rit te houden en wachtlijsten te beperken. Wachtlijsten vindt hij sowieso ondingen. Mensen komen letterlijk tot stilstand. Ze werken niet aan zichzelf, maar stellen al hun hoop en vertrouwen op de te krijgen behandeling.

De steeds groeiende behoefte aan ggz-hulp komt niet doordat het lijden in de samenleving is toegenomen, maar omdat we er tegenwoordig anders mee omgaan, meent Van Oenen. Verdragen is hard werken, maar je komt op een punt dat het lijden draaglijk blijkt. We denken dat we professionals nodig hebben die ons ervanaf kunnen helpen, maar dat schept alleen maar onrealistische verwachtingen.

Bij het aan de kaak stellen van dit pijnpunt in de ggz schuwt Van Oenen grote woorden niet. De ”hulp helpt-mythe” zorgt zijns inziens voor een neergaande spiraal van toenemende diagnoses, klachten en behandelingen. „De ggz is van brandweerman tot pyromaan verworden.”

Van Oenen schrijft een betoog dat klinkt als een klok en het is begrijpelijk dat het mensen met psychisch lijden en hun behandelaars rauw op hun dak kan vallen. Het kan aanvoelen alsof hij mensen in de kou laat staan, maar dat is toch niet wat de auteur doet.

Wat wel in zijn woorden doorschemert, is dat we niet al te verbaasd en geschokt moeten zijn als psychisch lijden ons pad kruist. We leven in een gebroken wereld waarin we niet alles kunnen oplossen, maar elkaar wel een –al dan niet professionele– helpende hand kunnen bieden.

Verdragen. Over de hulp helpt-mythe, door Flip Jan van Oenen; uitg. Boom; 292 blz.; € 27,95