De prijs van een eigentijdse heilsleer
Professor Stefan Paas is als missioloog op zoek naar het antwoord op de vraag wat het Evangelie van God en Jezus nog te zeggen heeft in een seculiere cultuur. Bij het lezen van zijn nieuwe boek merk je telkens dat deze vraagstelling voor hem meer is dan een vakmatig project. Hij is er met hart en ziel bij betrokken, zoekend naar een verhaal waarmee hijzelf kan leven.
In deze recensie probeer ik kort aan te geven wat hij wil bereiken en welke prijs daarvoor moet worden betaald. Hoe komt het christendom weer op verhaal en wat is daarvoor nodig? Op deze kernvraag gaat Paas niet in door middel van een strak betoog, maar, zoals hij zelf aangeeft, meanderend als een kronkelende rivier.
Wat heeft de auteur als ideaalbeeld voor ogen en waarheen wil hij zich met de hedendaagse christenen uitstrekken? Het komt erop aan dat we leren deelnemen aan de missie van God die zich heilzaam bezighoudt met heel de schepping en de mensheid. Gelovigen in Jezus zijn volgens Paas geroepen een gemeenschap te vormen die zich begeeft op de weg van naastenliefde, gerechtigheid en verbinding met de schepping. Daarbij staan zij open voor steeds nieuwe accenten en aspecten van de heilsboodschap van God, die zo veel mogelijk niet-universele gestalten aanneemt. God trekt immers steeds nieuwe sporen in onze ervaring en wat in de ene context smaakte als honing(zeem), wordt in de andere context ervaren als bittere levertraan. Zo wordt het Evangelie ‘lichamelijk’, van mens tot mens dienend en getuigend verspreid. Er ontstaan geloofwaardige heilsnarratieven die bijna altijd verweven zijn met noties van persoonlijke groei en partnerschap tussen God en mens.
Op deze manier kunnen we blijven drinken uit de bronnen van de traditie en tegelijkertijd resoneren met de gevoelswereld van mensen nu. Het gaat om geloof als een levenspraktijk van vertrouwen, affectiviteit en verantwoordelijkheid. Een en ander wordt breed en aansprekend uitgewerkt in de hoofdstukken over nieuwe missionaire initiatieven, de zoektocht naar recht in een slavensamenleving en naar heil in de schepping.
Afstand van het piëtisme
Paas vertelt hoe hij zelf wortelt in het piëtisme, dat wil zeggen elke vorm van christendom die de nadruk legt op het ”ene nodige”, het herstel van een juiste relatie met God dankzij het verzoeningswerk van Christus en de persoonlijke beleving daarvan door het werk van de Heilige Geest. De ontzagwekkende en transformerende ontmoeting met God (wedergeboorte en bekering) staat hierbij centraal en degene die deze omgang met de Heilige leert kennen, raakt daardoor vervreemd van de wereld. Hier liggen Paas’ eigen wortels: als jongen leerde hij onder leiding van ds. R. Kok sr. de Heidelbergse Catechismus uit het hoofd en in dit milieu kwam hij tot persoonlijk geloof.
Op blz. 85 omschrijft hij het „piëtistische bekeringsdrama” (een in dit boek veelgebruikte aanduiding die mij onaangenaam afstandelijk in de oren klinkt) als volgt: „Een radicale verbrokenheid vanwege het tekortschieten voor God, een totale afhankelijkheid van het verlossend werk van Christus aan het kruis, en een nederig volgen van Christus in een leven van dienstbaarheid en soberheid.” In dit klimaat waren kerken volgens Paas „broedplaatsen voor een wereldvreemde, tijdloze en verticale heilsbeleving”.
Christenen waren meer bezig met de eeuwigheid dan met wereldverbetering, en dat zou nu radicaal anders moeten. Het oude piëtistische verhaal voelt niet goed meer voor de meeste mensen in een moderne westerse samenleving en biedt hun geen mogelijkheid meer om heilzaam met God verbonden te raken. Nodig is daarom een nieuw verhaal, afgestemd op een nieuwe context waarin de tempel van de christelijke natie een ruïne is geworden. Het gaat dan om een ‘dikkere’ soteriologie, waarin een bonte rijkdom van Bijbelse perspectieven in gesprek wordt gebracht met de veelheid van menselijke ervaringen.
De prijs die Paas betaald wil zien voor het bereiken van zijn gewenste vredesboodschap is hoog, voor mij beslist te hoog. Ik kan meegaan met veel perspectieven die in dit boek positief worden ontvouwd –inderdaad met het oog op vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping– maar die dienen dan wel Bijbelser geijkt te worden. Dan verwijderen we ons niet van de blijvend actuele en de context overstijgende spiritualiteit van zondag 1 van de Heidelberger. De kern ziet wijd, zei K.H. Miskotte ooit. Inderdaad, dat geldt voor de boodschap van Jezus Christus, Die in de wereld kwam om zondaren te redden en zo Zijn Koninkrijk te vestigen (zie bijv. Joh.3: 3,5; 1 Tim. 1:15).
Herbronning
Is er geen nieuw elan nodig? Jazeker, bekering is nodig van een eenzijdige ”vroomheid” die neerkomt op heilsegoïsme, die blind is voor schrijnend onrecht of deze zelfs quasigeestelijk toedekt, en onverschillig staat tegenover de aantasting van het milieu. Maar deze bekering komt mijns inziens neer op revitalisering, herbronning. Zeker niet op het afstand nemen of relativeren van de rijke Bijbels-gereformeerde (en trouwens ook vroegkerkelijke en katholieke) traditie waarin de verborgen omgang met God aan de voet van het kruis en in het licht van Pasen centraal staat en waarin we reikhalzend uitzien naar de toekomst van Gods nieuwe wereld.
Vrede op aarde. Over heil en redding in deze tijd, Stefan Paas; uitg. KokBoekencentrum; 368 blz.; € 29,99
