Israël Tabaksblatt wordt in 1902 geboren als zevende van elf kinderen. Zijn wieg staat in Kock, een klein plaatsje in Polen. In 1925 trouwt hij met Deborah Diesenhaus (1902-1962), met wie hij vier dochters en een zoon krijgt.

Gesprekken met een zendeling brengen Israël Tabaksblatt in 1928 tot de overtuiging dat Jezus de Messias is. „Ik voelde me als de bruid uit het Hooglied van Salomo, die haar zielsbeminde zocht en hem eindelijk had gevonden”, schrijft de predikant in zijn autobiografie.

Via ds. Johannes Rottenberg (1888-1942), Jodenzendeling bij vereniging Elim in Rotterdam, komt Tabaksblatt in 1930 naar Nederland. Na een theologische studie gaat ook ds. Tabaksblatt aan de slag bij Elim als zendeling.

Barbaren

In de zomer van 1941 krijgt ds. Tabaksblatt een aanstelling als hulpprediker bij de hervormde gemeente te Den Haag. Dit stelt hem in de gelegenheid om hulpzoekende Joden te helpen. De kerken krijgen het uiteindelijk van de Duitsers gedaan dat Joden met een zekere band met de kerk een ”Beweis von Angehörigkeit” (lidmaatschapsbewijs) krijgen. Daardoor zijn zij voorlopig vrijgesteld van deportatie.

Om in aanmerking te komen voor het Beweis von Angehörigkeit moest je voldoen aan vijf kenmerken. Aan de eis van regelmatig kerkbezoek en het volgen van catechisatie gaf de kerk, volgens ds. Tabaksblatt, een zo ruim mogelijke interpretatie. Iedereen die maar kwam, al was het voor het eerst, kreeg een bewijs van de kerk. Het resulteerde erin dat duizenden Joden het bewuste bewijs ontvingen en daardoor voorlopig waren vrijgesteld van transport naar een concentratiekamp.

Het lag niet aan de generale synode van de Nederlandse Hervormde Kerk dat het uiteindelijk niet gelukt is om alle Joden op de lijst te redden, stelt ds. Tabaksblatt. „Haar vertegenwoordigers stonden herhaaldelijk bij de bezetters op de stoep om voor de Joden te vechten. Het was het bedrog van de nazi’s die de lijsten regelmatig reduceerden en ten slotte terugbrachten tot maar enkele honderden die de nazihel overleefden.”

Gedooptenbarak

In Westerbork worden de gedoopte Joden ondergebracht in een aparte gedooptenbarak. De synode institueert als reactie een soort noodgemeente in Westerbork en benoemt ds. Tabaksblatt en zijn Joodse collega Max Enker tot voorgangers. Hun ‘gemeente’ bestaat uit ongeveer 800 zielen.

De ‘gemeente’ van ds. Israël Tabaksblatt en ds. Max Enker bestaat uit ongeveer 800 zielen

Elke eerste zondag van de maand leidt een predikant van buiten de dienst. Na de dienst hebben ds. Tabaksblatt en Max Enker altijd een onderhoud met deze voorgangers. Kampcommandant Gemmeker is daarbij steevast aanwezig.

Lees ook

Ad van Liempt: Commandant Gemmeker meedogenloos

Er komt een einde aan de contacten tussen de kampleiding en de synode door een dienst op 5 maart 1944. Deze dienst wordt geleid door Bruno Benfey, een Duitse predikant. Als blijkt dat deze dienst verfilmd wordt voor propagandadoeleinden verlaten ds. Tabaksblatt en Enker de feestelijk versierde zaal.

Voor straf worden Tabaksblatt en Enker twee maanden lang opgesloten in de strafbarak. Deze wordt elke dinsdag leeggehaald voor de transporten naar Polen. Als door een wonder mogen beide mannen uiteindelijk echter terugkeren naar het ‘vrije’ kamp. Wel wordt het hun verboden nog langer geestelijk werk te doen.

Theresienstadt

Na de landing van de geallieerde troepen in Normandië in juni 1944 worden in september alle gevangenen in Westerbork op transport gezet naar Theresienstadt. Vanuit Theresienstadt wordt meer dan de helft van de groep Nederlandse Joden met het Beweis von Angehörigkeit doorgestuurd naar de vernietigingskampen in Polen.

Ook het gezin Tabaksblatt krijgt te horen dat het wordt overplaatst naar een Pools kamp. Twee uur voor het vertrek van hun trein worden ze er echter weer uit gehaald. „Toen we terug waren in onze ‘kamers’, nog met de nummers aan een touwtje bungelend aan onze nek, waren we met stomheid geslagen en hadden geen woorden om te bidden of te danken”, schrijft ds. Tabaksblatt. Op 10 mei 1945 wordt Theresienstadt bevrijd door de Russen.

Crematie

Terug in Nederland gaat ds. Tabaksblatt aan de slag voor de Hervormde Raad voor Kerk en Israël. Daar zet hij zich in voor de vernieuwing van het kerkelijk denken over Israël. Na zijn pensionering verhuist hij naar Amersfoort. Daar heb ik hem regelmatig ontmoet. Ik kan mij niet herinneren dat hij ooit sprak over de oorlog of over zijn ouders en tien broers en zusters.

In 1992 overlijdt ds. Tabaksblatt op negentigjarige leeftijd. De crematieplechtigheid wordt geleid door Huub Oosterhuis, een persoonlijke vriend. Ds. Tabaksblatt koos ervoor om gecremeerd te worden – zeer onjoods. Dit uit solidariteit met het lot van veel van zijn mede-Joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord.

De auteur is bestuurslid van Hadderech, de Nederlandse vereniging voor Messiasbelijdende Joden. Zie www.hadderech.nl voor een uitgebreide versie van dit artikel.