De vervolging van joden begon in Italië betrekkelijk laat. Pas nadat in juli 1943 een staatsgreep een einde maakte aan het bewind van Benito Mussolini, die joden wel discrimineerde maar niet vernietigde. In het zuiden, waar de geallieerden oprukten, kwam een nieuwe regering die per 8 september het bondgenootschap met nazi-Duitsland verbrak.

Noord- en Centraal-Italië werden daarop bezet door de Duitsers, die met behulp van plaatselijke fascisten de jacht op joden inzetten. Een bijzonder kwaadaardige rol speelde daarbij de commandant van de Duitse politie in Rome, Herbert Kappler, die na de oorlog tot levenslang werd veroordeeld.

Op 26 september ontbood Kappler de leiders van de Joodse gemeenschap bij zich op de Duitse ambassade. Kappler droeg hen op binnen twee dagen 50 kilo goud te verzamelen en af te dragen om met rust gelaten te worden. Dat gebeurde, maar drie weken later stuurde hij alsnog de SS op hen af. In de ochtend van zaterdag 16 oktober bonkten Duitse soldaten op de deuren van huizen waar joden woonden. In totaal werden in het getto 1022 joden gearresteerd en gedeporteerd, onder wie 150 kinderen. Slechts 16 overleefden het concentratiekamp. In de rest van de stad werden nog eens 1000 joden gevat, die hetzelfde lot trof.

De herdenking van dit drama wordt dit jaar extra intensief beleefd, niet alleen vanwege de 80e verjaardag en de aanwezigheid van president Mattarella, maar ook door de gebeurtenissen in Israël. Temeer omdat in het getto de herinnering aan een aanslag van Palestijnse terroristen op de synagoge, waarbij in 1982 een tweejarig jongetje het leven liet, nog springlevend is. Ook nu werden vergelijkingen gemaakt met het heden. Victor Fadlun, voorzitter van de joodse gemeenschap, sprak in een tv-interview over een door Hamas uitgevoerd „pogrom in Israël, dat ons in net zo’n afgrond werpt als 80 jaar geleden”. Opperrabbijn Riccardo Di Segni zei bij de opening van een tentoonstelling dat de gebeurtenissen in Israël aantonen dat antisemitisme terugkeert. Oud-burgemeester Walter Veltroni herinnerde in de Corriere della Sera aan de kinderen die „net als toen werden afgeslacht door terroristen, alleen omdat zij joods waren”.

Vooraf werd druk gespeculeerd over mogelijke aanslagen op deze voor de joden zo belangrijke dag. Desondanks is niet serieus overwogen het herdenkingsprogramma in te korten of te schrappen. Alles verliep volgens eerder plan om „de moordenaars van Hamas te tonen dat wij niet bang voor hen zijn”, verklaarde burgemeester Robert Gualtieri. Rond de Portico d’Ottavia, de bekendste straat van het getto, waren politieauto’s, pantserwagens en herkenbare ‘stillen’ aanwezig. De cafés en koosjere restaurants waren er niet minder druk om: voor de Italianen, die een historie van bendestrijd achter zich hebben, is militarisering eerder een garantie dan een bedreiging.