De kans om kanker te krijgen is de afgelopen drie decennia flink toegenomen. Ongeveer de helft van de Nederlanders hoort op enig moment dat de ziekte is geconstateerd. In 1990 gold dat nog voor een op de drie mensen. Dat blijkt uit cijfers die het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) donderdag naar buiten bracht.

Hoewel de gevreesde ziekte steeds meer voorkomt, neemt het aandeel Nederlanders dat eraan overlijdt niet toe. De kans om aan kanker te bezwijken ligt bij mannen momenteel op 30 procent en bij vrouwen op 23 procent. Dat is niet noemenswaardig hoger dan in 1990. Volgens Otto Visser, hoofd kankerregistratie bij het IKNL, neemt de overlevingskans toe doordat behandelmethodes steeds effectiever worden. Ook speelt mee dat kanker sinds de introductie van bevolkingsonderzoek in de jaren negentig in een vroeger stadium wordt opgespoord en daardoor beter te behandelen is.

De onderzoeker waarschuwt dat de toename van het aantal patiënten de kankerzorg steeds verder onder druk zet. Nu al kampt deze met personeelstekorten.

Roken

Dat steeds meer mensen kanker krijgen, is zowel slecht als goed nieuws, zegt Visser. „Een belangrijke verklaring voor de stijging is dat mensen langer leven. Dat is positief. Dit komt vooral doordat de sterfte aan hart- en vaatziekten flink is gedaald. Maar daardoor hebben mensen wel een grotere kans om gedurende hun leven kanker te krijgen.”

Minder gunstig is dat de kans op kanker in álle leeftijdsgroepen is toegenomen, en niet alleen onder ouderen. Dat wijst volgens Visser op de invloed van ongezonde leefgewoonten, zoals roken, zonnen, weinig bewegen, ongezond eten en alcoholgebruik.

Een op de vijf Nederlanders rookt. Daar valt volgens Visser met stip de meeste winst te behalen als het gaat om kankerpreventie. Elk jaar overlijden er meer dan 20.000 mensen aan de gevolgen van roken, waaronder longkanker. De onderzoeker is blij dat het aantal rokers aan het afnemen is.

Overgewicht is ook een belangrijke risicofactor voor de gevreesde ziekte, en dan met name voor kanker in de slokdarm, dikke darm en borst. De helft van de bevolking is te dik, zo blijkt uit CBS-cijfers. In 1990 ging het nog om 35 procent.

Gewichtheffen

Daarnaast is een gebrek aan beweging schadelijk. Minder dan de helft van de Nederlanders van vier jaar en ouder voldoet aan de Beweegrichtlijnen. Volgens deze richtlijnen dient een volwassene 2,5 uur per week matig intensief te bewegen, zoals wandelen en fietsen, en twee keer per week een spier- en botversterkende activiteit te doen, zoals hardlopen en gewichtheffen.

„Zo’n 30 procent van de gevallen van dikke darm-, borst- en prostaatkanker is te voorkomen als mensen meer bewegen, gezonder eten en alcohol mijden”, stelt prof. dr. Ellen Kampman, leerstoelhouder Voeding en ziekte aan de Wageningen University & Research. Het risico op veel soorten kanker kan volgens haar met nog eens 30 procent worden verlaagd als mensen niet zouden roken.

Verkeersongeluk

Hoe groot het effect van voeding en leefstijl precies is, hangt volgens haar sterk af van het type kanker. Zo zijn alcoholgebruik en overgewicht belangrijke risicofactoren voor borstkanker. De kans op darmkanker wordt behalve door overgewicht ook door voeding beïnvloed: het risico op de ziekte neemt toe als mensen veel rood en bewerkt vlees eten en weinig voedingsvezels binnenkrijgen.

Kampman benadrukt dat niet elk geval van kanker te wijten is aan een ongezonde leefstijl. Evenmin leidt een ongezonde leefstijl per definitie tot kanker. Ze vergelijkt het met het risico op een verkeersongeluk. „De een rijdt steevast te hard, maar krijgt nooit een ongeluk. De ander doet voorzichtig aan, en rijdt toch tegen een boom.”

Sportkantines

De hoogleraar is blij met de toenemende aandacht voor de preventie van overgewicht. Tegelijk vindt ze dat er nog veel te weinig gebeurt. „Als ik in de supermarkt kijk wat er prominent in de schappen staat en het meest betaalbaar is, zijn dat de ongezonde producten. We worden nog steeds op allerlei plekken verleid om ongezond te eten. Ook wordt bewegen nog onvoldoende gestimuleerd. Daar kunnen nog grote stappen worden gezet.”

Kampman ziet wel wat in prijsverhoging van suikerhoudende frisdranken en prijsverlaging van groenten en fruit. Ook vindt ze dat ziekenhuizen, scholen en sportkantines het goede voorbeeld moeten geven door vooral gezonde voeding aan te bieden. „Die moet dan wel lekker en aantrekkelijk zijn.”

IKNL-onderzoeker Visser merkt dat jongeren zich steeds beter beschermen tegen de zon. Daardoor neemt het aantal melanomen, een vorm van huidkanker, bij hen af.