Er is veel dat pleit voor familieparticipatie in het ziekenhuis. Het samenzijn bij alles wat er tijdens een ziekenhuisopname gezegd en gedaan wordt, vermindert bij patiënt en familie onzekerheid en spanning. De aanwezigheid van de naasten stelt verpleegkundigen bovendien in staat om op een natuurlijke manier de naasten vertrouwd te maken met voor hen ongewone handelingen, zeker als die handelingen ook na de opname nog een tijdje voortgezet moeten worden.

Waarom dan toch die tegenstrijdige gedachten bij het bericht van het NRC (1-8) over de proef op enkele afdelingen in het St. Antonius Ziekenhuis met onder meer het actief erbij betrekken van mantelzorgers tijdens een ziekenhuisopname? Moeten we alle mogelijke maatregelen tegen de afnemende beschikbaarheid van zorg niet ruimhartig steunen? Of moet ons dat juist dwingen om die maatregelen eerlijk op hun merites te beoordelen?

Volgens Onze Taal is de betekenis van ”iets op zijn merites beoordelen” iets beoordelen op zijn innerlijke, werkelijke waarde. En daar wringt het. In de berichten in de media wordt familieparticipatie vaak gepresenteerd als een mogelijke oplossing voor personeelstekort. Laat de mantelzorgers het werk van verpleegkundigen doen, dan kunnen meer patiënten verzorgd worden met minder verpleegkundigen. Maar dat is nu juist níet waar het in familieparticipatie werkelijk om zou moeten gaan. Wat hier wringt, is dat de suggestie gewekt wordt dat het werk van verpleegkundigen ook gedaan kan worden door mensen die daar niet voor zijn opgeleid. En precies die suggestie doet zowel de verpleegkunde als de mantelzorg tekort. En daarmee doet ze afbreuk aan de intrinsieke waarde van familieparticipatie.

Mantelzorgers zijn niet alleen de naasten van de patiënten. Diezelfde mantelzorgers hebben ook andere rollen en verplichtingen. Ze worden niet voor niets de ”sandwichgeneratie” genoemd. Ze springen bij in de zorg voor hun kleinkinderen, ze springen bij in de zorg voor hun ouders, ze hebben de zorg voor hun eigen gezin en huishouden en soms ook nog vrijwilligerswerk of een baan die hun aandacht vraagt. Zonder twijfel zullen veel mantelzorgers graag bij hun familielid in het ziekenhuis zijn. Maar dat wil niet zeggen dat zij dan ook verpleegkundige handelingen kunnen overnemen en zo verpleegkundigen werk uit handen nemen.

Verpleegkunde is een vak. Om je dat vak eigen te maken, is wettelijk bepaald dat een vierjarige opleiding vereist is om „de kennis, het inzicht en de bekwaamheid te verwerven die nodig zijn om de algemene verpleegkundige verzorging te plannen, te verstrekken en te beoordelen”. En die opleiding doet ertoe. Dat laat een grote studie zien die in 2014 door Aiken en collega’s is uitgevoerd onder ruim 420.000 patiënten die voor een operatie opgenomen waren, in 300 verschillende ziekenhuizen, verspreid over 9 Europese landen. Deze studie toont aan dat de sterfte onder patiënten toeneemt naarmate het aantal op hbo-niveau opgeleide verpleegkundigen in een verpleegkundig team lager is. Je kunt verpleegkundige zorg dus niet zomaar straffeloos naar anderen overhevelen. De prijs daarvan wordt betaald in mensenlevens.

Moet de conclusie dan zijn dat familieparticipatie in het ziekenhuis een idee is dat nooit bedacht had mogen worden? Nee, want dan zouden we inderdaad het goede met het kwade verloren laten gaan. De merites van familieparticipatie zitten eerst en vooral in het welbevinden van zowel patiënten als naasten. Als zij zich ontspannen voelen, zal een naaste vaak vanzelf allerlei praktische hand- en spandiensten oppakken. Dat is positief voor de werkdruk van verpleegkundigen. Maar het gaat mis als dit neveneffect, hoe waardevol ook, wordt gepresenteerd als hoofddoel. Het zet familieparticipatie onder druk. En wat onder druk staat, loopt een groot risico stuk te gaan. Daar is familie-
participatie te kostbaar voor.

De auteur is universitair hoofddocent verpleegkunde in het Leids Universitair Medisch Centrum.