Sanders sprak maandag tijdens de landelijke ontmoetingsdag Kerk & Israël van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). De bijeenkomst in De Schakel te Nijkerk trok 250 bezoekers. Eeuwout Klootwijk van Kerk & Israël zei dat er nooit eerder zoveel bezoekers waren op een Israëldag van de organisatie. Het aantal lag voorheen op 100 à 150. Hij vermoedt dat de hoge opkomst te maken heeft met het onderwerp en met de sprekers. Het thema was ”Over anti-judaïsme in de (kerk)dienst”.

Aan het begin van de bijeenkomst werd stilgestaan bij het overlijden van dr. Leo Mock. De rabbijn zou deze dag spreken, maar overleed op 31 augustus door een hartaanval.

Sanders, die in 2017 promoveerde op een studie over antisemitische elementen in christelijke jeugdverhalen over Jodenbekeringen, zei dat er nog steeds christelijke kinderboeken te koop zijn met negatieve teksten over Joden. Hij noemde onder andere ”Eliazer, een ware Israëliet”, een boek „met allerlei negatieve dingen over Joden”, en ”De stervende tamboer”. Het laatste is een verhaal over een Joodse arts in de Verenigde Staten die tot bekering kwam door het getuigenis van een van zijn patiënten. „Hierin is veel bij elkaar gelogen”, aldus de historicus. Beide boeken zijn nog te koop.

Op een vraag uit de zaal antwoordde hij dat een dergelijk boek wel kan voortkomen uit liefde voor de Joden, „maar men verspreidt op die manier wel allerlei rare beelden van de Joden. Dat is vooral kwalijk omdat dergelijke boeken ook voor kinderen bestemd zijn.” De journalist deed een oproep om de bibliotheek na te kijken op zulke boeken.

Vooroordelen

Ds. Bart Gijsbertsen, emeritus predikant in de PKN en schrijver van diverse boeken over Israël, stelde dat vooroordelen over het jodendom nog steeds in veel christelijke teksten doorwerken. Als voorbeeld hiervan noemde hij onder meer Psalm 118:11 uit de berijming van 1773 („De steen die door de tempelbouwers”). „Het gaat in de Bijbel niet over tempelbouwers, maar over bouwers”, aldus de predikant.

Volgens hem is een nieuwe Israëltheologie nodig, maar „dat kost tijd”. Eerst moeten de bestaande Bijbelvertalingen, psalmberijmingen, liedboeken en literatuur nagekeken worden op negatieve teksten over Joden.

Ds. Gijsbertsen constateerde dat er talloze christenen zijn die het door alle verwarring helemaal niet over Israël willen hebben. Dat vindt hij nog erger. „Dan wordt de Bijbel nietszeggend.”

Vroege Kerk

Prof. dr. Riemer Roukema, emeritus hoogleraar Nieuwe Testament aan de Protestantse Theologische Universiteit, probeerde een deel van een verklaring te geven van het anti-judaïsme in de Vroege Kerk. Hij zei dat het aantal Joden toen in veel plaatsen, bijvoorbeeld in Klein-Azië, stukken groter was dan het aantal christenen. Intussen voelden de Joden zich bedreigd en verweerde men zich. „De Joden waren boos op christenen die een valse Messias volgden en aan de haal gingen met hun heilige geschriften. De christelijke minderheid had te lijden onder de grote Joodse gemeenschap die goed was geïntegreerd.”

Dat leidde er volgens de hoogleraar toe dat er in veel plaatsen weerzin van Joden tegen christenen ontstond. Als voorbeeld haalde hij een tekst over de dood van de martelaar Polycarpus aan: „De Joden hielpen het hardste mee om hout en takkenbossen aan te dragen voor de brandstapel.” Een volgende tekst was van Justinus de Martelaar: „Joden beschouwen ons als hun vijanden en tegenstanders. Als ze de kans krijgen, doden ze ons. Joden vervloeken in hun synagogen de christenen. Dankzij de autoriteiten hebben ze niet de hand aan ons geslagen.”

Prof. Roukema zei dat de destijds gangbare uitleg van het Oude Testament meewerkte aan het negatieve beeld van christenen over Joden. Als voorbeeld noemde hij het Lied van Mozes, waar staat (Deuteronomium 32:20) dat de Heere Zich van het volk Israël zou afkeren. „Christenen lazen de teksten die kritisch waren over de Joden en pasten die op hun tijd toe.”

Emeritus predikant ds. Arie van der Wal hield een lezing over de farizeeën. Daarin zette hij een positiever beeld van deze groep neer dan gebruikelijk. „Zij wilden de identiteit van Israël bewaren en bewaken in een tijd van buitenlandse overheersing. Na de verwoesting van de tempel zorgden zij ervoor dat de Joodse godsdienst gehandhaafd bleef. Zo hebben ze invloed tot de huidige dag.”

Aan het einde van de dag stelden ds. Jacco Overeem en dr. Johanna Tanja, nieuwe medewerkers van Kerk & Israël, zich voor.