Welke volksvertegenwoordiger begon zijn eigen partij en zei meteen bij zijn eerste verkiezingsdeelname dat hij niet te groot wilde worden? Het antwoord: Pieter Omtzigt. Hij wil inzetten op „verantwoorde groei”, zei hij maandag in Nieuwsuur, maar onduidelijk is nog wat dat concreet betekent. De zoektocht naar geschikte kandidaten is nog in volle gang en veel hangt af van het verloop daarvan.

Bij hoogleraar Gerrit Voerman, directeur van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen, leidt het tot gefronste wenkbrauwen. „Hoho, stem op mij, maar niet met z’n allen. Dat is niet uit te leggen aan de kiezer en staat haaks op waar verkiezingen over gaan”, zei hij maandag in NRC.

Ook opmerkelijk: bij de lancering van Nieuw Sociaal Contract (NSC) is Omtzigts verkiezingsprogramma bij lange na nog niet af. „Wij zijn een partij in oprichting en er zijn nog tal van onderwerpen waar wij nog geen afgewogen standpunt over geformuleerd hebben. Wij zullen ons ook niet haasten om dat alsnog snel te doen”, zo staat te lezen op de vraag-en-antwoordpagina van de partijwebsite.

Dat maakt natuurlijk nieuwsgierig. Waar heeft Omtzigt in dit stadium al wel duidelijkheid over?

Basisdocument

Dat de Twentenaar werk wil maken van een nieuwe bestuurscultuur is geen nieuws. Wat wel opvalt bij het lezen van het zogenoemde basisdocument dat hij maandag uitbracht, is hoe omvangrijk het programma is dat hij daarvoor in gedachten heeft. Hem staat een grootscheepse veranderingsoperatie voor ogen. Ambtelijke diensten moeten worden hervormd en toezichthouders, zoals rijksinspecties, moeten meer te vertellen krijgen. Een minderheid van 50 Kamerleden zou het recht moeten krijgen op het organiseren van een hoorzitting of het starten van een parlementair onderzoek naar het kabinetsoptreden.

Omtzigt wil verder de socialezekerheidswetgeving tegen het licht houden en laten screenen op „onwenselijke hardvochtigheden” voor mensen die (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt zijn verklaard. Het boegbeeld van de nieuwe partij richt zijn pijlen verder op het belastingsysteem. Ook dat moet volgens hem nodig op de schop.

Terug naar de basis, luidt zijn voorstel. Oftewel, saneer het stelsel en breng het veelvoud aan fiscale grondslagen terug tot een overzichtelijk aantal, zoals inkomen, winst en vermogen (en in beperkte mate schade voor milieu, volksgezondheid en klimaat). Nog een verbouwingsoperatie dus.

Dat de gepromoveerde econometrist kritisch is op het functioneren van de EU is geen geheim. In het basisdocument pleit hij indringend voor een Europawet, dan wel een aanpassing van de Grondwet. Eerder, in 2016, deed hij dat al als CDA-Kamerlid. Met zo’n wet zou de Tweede Kamer beter moeten kunnen bewaken dat het kabinet de wil van de Kamer respecteert bij de totstandkoming van Europese wetgeving, zo is het idee.

Opvallend is dat Omtzigt nog met geen woord rept over het klimaat; samen met asiel en stikstof waarschijnlijk de thema’s waar de campagne straks om draait. In het debat over de toekomst van de landbouw mist hij het initiatief van de overheid. Hij hekelt de overlegtafels over energie, klimaat, preventie en landbouw. Te veel besluitvorming is volgens hem gedelegeerd aan private partijen.

Partijen die de migratiestroom willen beteugelen, vinden in Omtzigt overigens een medestander. De asielwet waar demissionair staatssecretaris Eric van der Burg mee wilde komen en die oorlogsvluchtelingen een lagere beschermingsstatus biedt dan asielzoekers die om persoonlijke reden vervolging hebben te duchten, heeft zijn goedkeuring. Om de studiemigratie te beperken wil hij strenger handhaven dat Nederlands de onderwijstaal is, zoals wettelijk is bepaald.

Door een wachttijd in te voeren, wil hij de toegang voor buitenlandse studenten tot de Nederlandse basisbeurs bemoeilijken. Minder belastingvoordelen voor expats en een hardere aanpak van uitbuiting moeten volgens NSC een rem zetten op de arbeidsmigratie.

Analytisch

Omtzigt is er overduidelijk niet op uit proteststemmers uit de rechtse hoek met wat goedkope, PVV-achtige oneliners aan de borst te drukken; zoveel is duidelijk. Ook voor de radicalen van FVD is hij waarschijnlijk te soft. Maar hoe zit het met de kiezers die hij volgens het onderzoeksbureau I&O Research kan weghalen bij BBB, JA21, CDA en SP? Kunnen die zijn behoedzame benadering meemaken en zien zij het door de vingers dat NSC op diverse thema’s nog geen standpunten heeft bepaald? Spreekt Omtzigts analytische benadering hen echt meer aan dan de bravoure van Caroline van der Plas (BBB), Joost Eerdmans (JA21) en Lilian Marijnissen (SP)?

Dat Omtzigt nog allerlei losse eindjes aan elkaar moet knopen (denk aan het verkiezingsprogramma en de kandidatenlijst) laat zien dat het voortijdige einde van Rutte IV hem overviel. En dat de uitdrukking ”een race tegen de klok” nog een voorzichtige typering is voor wie tegen de klippen op en met allerlei deadlines in zicht een politieke partij wil optuigen.